Strategaeth Hygyrchedd 2024-2027

Yn unol â diffiniad Deddf Cydraddoldeb 2010 a gynhwysir yn Adran 1, bydd y term 'dysgwr anabl' yn cael ei ddefnyddio drwy'r ddogfen hon i gyfeirio at blant a phobl ifanc yn ysgolion Abertawe sydd â nam ac sy'n anabl o'i herwydd.

Mae'r ddogfen hon yn nodi strategaeth y Gyfarwyddiaeth Addysg ar gyfer cynyddu fesul cam hygyrchedd ysgolion yr awdurdod lleol i ddysgwyr anabl. Bydd yn cael ei adolygu'n flynyddol a'i ddiweddaru bob tair blynedd. Mae'n bwysig nodi bod y strategaeth hon yn ymwneud yn benodol â gwella mynediad i ddysgwyr anabl fel y'i diffinnir o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Fel y cyfryw, mae angen gwahaniaethu rhwng anabledd ac anghenion dysgu ychwanegol (ADY).

Mae Cyngor Abertawe wedi mabwysiadu'r Model Cymdeithasol o Anabledd sy'n cydnabod mai cymdeithas sy'n creu rhwystrau agweddol a chorfforol sy'n anablu pobl, yn hytrach na'u namau corfforol neu feddyliol nhw eu hunain. Mae'r Model Cymdeithasol yn ddull cadarnhaol o ymdrin ag anabledd, sy'n canolbwyntio ar ddileu rhwystrau i ecwiti. Mae'r Cyngor wedi ymrwymo i ddileu pob rhwystr o'r fath i'w wasanaethau.

Gweledigaeth y Gyfarwyddiaeth Addysg yw profiad addysg cynhwysol, teg a chadarnhaol i bob dysgwr anabl. Ategir hyn gan y gred bob pob plentyn yn wahanol, yn dysgu'n wahanol, ac y dylai pob un gael mynediad llawn i'r un cwricwlwm. Ni ddisgwylir i ddysgwyr ag anableddau addasu i strwythur addysg anystwyth. Dylid addasu'r strwythur i sicrhau bod arddulliau ac anghenion dysgu pawb yn cael eu diwallu. Caiff rhwystrau i ddysgu eu dileu er mwyn galluogi pob dysgwr i gymryd rhan lawn yn y cwricwlwm a bywyd yr ysgol, ac i deimlo eu bod yn cael eu gerthfawrogi'n gyfartal.

Mae'r Gyfarwyddiaeth Addysg yn cydnabod:

• bod dysgwyr anabl yn wynebu heriau penodol sy'n bygwth eu hymyleiddio, gan eu gwthio i gyrion addysg a'u cymuned leol, o gyfleoedd cyflogaeth yn y dyfodol ac o fwynhau bywyd cymdeithasol;
• bod gwahaniaethau'n parhau rhwng cyrhaeddiad pobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl;
• effaith croestoriadedd, lle mae pobl sy'n rhannu mwy nag un nodwedd warchodedig mewn perygl o anfantais luosog, annhegwch, gwahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth;
• gall agweddauac ymddygiadau sydd wedi gwreiddio'n ddwfn, yn systemig ac yn wahaniaethol fod yr her fwyaf;
• yr angen am ddull seiliedig ar asedau sy'n gwerthfawrogi gwybodaeth a phrofiad bywyd y plentyn a'r teulu ochr yn ochr ag arbenigedd yr ysgol, lle gellir cyflawni newid cadarnhaol gyda'i gilydd;
• y cysylltiad rhwng anabledd a thlodi;
• bod pobl anabl yn fwy tebygol o fod yn ddioddefwyr trosedd.

(Gweler Atodiad 1 am ddata yn ymwneud â'r uchod)

Ein nodau hirdymor:

Mae pob dysgwr anabl yn bwysig, yn bresennol ac yn cael ei werthfawrogi.

Mae pob ysgol eisiau i bob plentyn yn eu dalgylch fod yn eu hysgol ac yn ceisio dileu rhwystrau trwy feddwl 'y tu allan i'r bocs'.

Mae pob pennaeth ac uwch arweinydd yn ysgolion Abertawe yn deall hyn, a hyd yn oed os nad ydynt wedi cyrraedd y sefyllfa hon eto, maent yn meddwl am hygyrchedd i ddysgwyr anabl ym mhob penderfyniad a wnânt.

Mae gan bob dysgwr anabl fynediad teg i bob lleoliad ac amgylchedd dysgu cwbl gynhwysol.

Grŵp ffocws Rhiant-ofalwyr

Nod trosfwaol y strategaeth hon felly yw gwella lefelau presenoldeb, cyfranogiad a chyflawniad plant a phobl ifanc ag anableddau yn Abertawe. Mae hyn yn cyd-fynd â Gweledigaeth Cyngor Abertawe a'r amcan llesiant cysylltiedig ar gyfer addysg https://www.swansea.gov.uk/corporateimprovementplan

Gweledigaeth Cyngor Abertawe:

Yn 2028 mae Abertawe yn lle sydd â chanol dinas ac economi leol defnydd cymysg ffyniannus. Mae'n fan lle gall pobl ennill y sgiliau a'r cymwysterau sydd eu hangen arnynt i lwyddo mewn bywyd, lle gall pawb gyflawni eu potensial a lle mae cymunedau'n gydnerth ac yn gydlynol. Mae Abertawe yn fan lle mae hawliau dynol yn cael eu parchu, a lle mae pobl yn cael eu diogelu rhag niwed a chamfanteisio. Mae'n fan lle mae natur a bioamrywiaeth yn cael eu cynnal a'u gwella, a lle mae allyriadau carbon yn gostwng.

Amcan Llesiant:

Gwella Addysg a Sgiliau - fel bod pawb yn Abertawe yn ennill y sgiliau a'r cymwysterau sydd eu hangen arnynt i lwyddo mewn bywyd.

Mae cydberthynas agos rhwng Cynllun Corfforaethol ac Amcanion Llesiant y Cyngor a Chynllun Cydraddoldeb Strategol y Cyngor ac Amcanion Cydraddoldeb. Cyhoeddwyd Cynllun Cydraddoldeb Strategol a Hawliau Dynol (https://www.swansea.gov.uk/sep) newydd gan awdurdodau lleol yn 2024. Mae datblygu a chyflawni'r Strategaeth Hygyrchedd hon, i wneud ein hysgolion yn fwy hygyrch i ddysgwyr anabl, yn un o'r blaenoriaethau.

Yn ogystal, wrth wneud penderfyniadau strategol ar flaenoriaethau neu amcanion, rhoddir ystyriaeth i sut y gallai penderfyniadau helpu i leihau'r anghydraddoldebau sy'n gysylltiedig ag anfantais economaidd-gymdeithasol (https://www.gov.wales/socio-economic-duty-guidance)

Mae datblygiad y Strategaeth Hygyrchedd (y Strategaeth) yn seiliedig ar y dull hawliau dynol a hawliau plantsy'n ymgorffori'r egwyddorion allweddol canlynol:

• Ymgorffori Hawliau Dynol:
  Dylai hawliau dynol/plant fod wrth wraidd cynllunio a darparu gwasanaethau.
• Cydraddoldeb a Pheidio â gwahaniaethu: Sicrhau bod dysgwyr anabl yn cael cyfle cyfartal i wneud y gorau o'u bywydau a'u doniau, ac nad oes rhaid iddynt ddioddef cyfleoedd bywyd gwael oherwydd gwahaniaethu. Mae cydraddoldeb yn golygu trin pob dysgwr anabl yn deg a darparu cyfleoedd ac adnoddau iddynt yn unol â'u hanghenion, yn gyfartal ag eraill, a sicrhau eu bod yn gallu datblygu a ffynnu i'w llawn botensial. Mae hybu cydraddoldeb yn golygu cymryd camau i fynd i'r afael â gwahaniaethu.
• Grymuso pobl: gwella galluoedd dysgwyr anabl fel unigolion fel eu bod yn gallu manteisio'n well ar hawliau.
• Cyfranogiad: gwrando ar ddysgwyr anabl a'u rhieni/gofalwyr ac ystyried eu barn yn ofalus.
• Atebolrwydd: Mae angen i benderfyniadau effeithiol fod yn dryloyw a rhoi rhesymau dros benderfyniadau a chamau gweithredu.

Mae datblygiad y strategaeth hon hefyd yn rhoi sylw dyledus i'r pum ffordd o weithio o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 (https://www.gov.wales/well-being-of-future-generations-wales) ac yn benodol, i'r nod llesiant: Cymru fwy cyfartal: Cymdeithas sy'n galluogi pobl i gyflawni eu potensial ni waeth beth fo'u cefndir na'u hamgylchiadau (gan gynnwys eu cefndir a'u hamgylchiadau cymdeithasol-economaidd).

Mae'r Gyfarwyddiaeth yn cydnabod yr argymhellion yn yr adroddiad Bywydau Llawn: Mynediad Cyfartal Adroddiad dilynol ar hygyrchedd i ddefnyddwyr cadair olwyn mewn ysgolion yng Nghymru (https://www.childcomwales.org.uk/wp-content/uploads/2018/03/Full-Lives-Equal-Access.pdf) (Comisiynydd Plant Cymru, 2018) (Gweler Atodiad 2).

Datblygwyd y Strategaeth hon drwy wrando ar safbwyntiau: dysgwyr anabl; eu rhiant ofalwyr; dysgwyr yn gyffredinol; swyddogion addysg ac awdurdodau lleol eraill; grwpiau sydd â diddordeb penodol; a'r cyhoedd yn ehangach.Cynhaliwyd ymarfer cwmpasu cychwynnol i lywio drafft cyntaf y Strategaeth. Roedd y Strategaeth ddrafft yn destun ymgynghoriad cyhoeddus ehangach cyn ei chyhoeddi'n derfynol.

Gall dysgwr fod ag:

• Anabledd yn unig
• Anabledd ac ADY
• ADY yn unig
• Dim Anabledd nac ADY

Mae'r Strategaeth hon yn berthnasol i'r ddau gategori cyntaf yn unig. Esbonnir y diffiniadau o anabledd ac ADY isod.

Ystyr Anabledd (fel y'i diffinnir gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010)

Mae'r term 'disgybl' yn golygu plentyn neu berson ifanc o unrhyw oedran y darperir addysg ar ei gyfer, neu y mae'n ofynnol iddi gael ei darparu ar ei gyfer. Yn unol ag adran 6 o'r Ddeddf Cydraddoldeb, mae person (P) yn anabl:

(a) os oes gan P nam corfforol neu feddyliol, ac

(b) os yw'r nam yn cael effaith andwyol sylweddol a hirdymor ar allu P i gyflawni gweithgareddau arferol o ddydd i ddydd.

Mae'r diffiniad o anabledd yn cwmpasu namau corfforol, sy'n cynnwys namau symudedd a synhwyraidd. Mae hefyd yn ymdrin â namau meddwl sy'n cynnwys anawsterau dysgu ac unrhyw nam sy'n deillio o salwch meddwl. Yn yr achos olaf, nid oes angen i'r salwch meddwl gael ei 'gydnabod yn glinigol', ond rhaid iddo ddal i gael effaith andwyol sylweddol a hirdymor ar allu person i gyflawni gweithgareddau arferol o ddydd i ddydd. Ystyrir bod pob un o'r achosion o ganser, haint firws diffyg imiwnedd dynol (HIV) a sglerosis ymledol yn anabledd, yn yr un modd ag anffurfiad difrifol (Deddf Cydraddoldeb, Atodlen 1, paragraffau 3 a 6).

Mae anabledd hefyd yn cwmpasu'r rhai sydd â chyflwr cynyddol, megis nychdod cyhyrol, sy'n arwain at i berson fod â nam a fydd yn y dyfodol yn cael effaith andwyol sylweddol ar allu'r person i gyflawni gweithgareddau arferol o ddydd i ddydd (Deddf Cydraddoldeb, Atodlen 1, paragraff 8).

Rhaid i effaith yr amhariad fod yn sylweddol a rhaid iddo gael effaith andwyol sy'n fwy nag effaith fach. Mae hyn oherwydd nad yw bod â nam ynddo'i hun yn golygu bod person yn anabl. Dylid trin nam fel ei fod yn cael effaith andwyol sylweddol ar allu'r person dan sylw pe bai'n debygol o gael effaith andwyol sylweddol heb gymryd camau i'w oresgyn.

Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY) fel y'u diffinnir gan ALNET (2018)

(1) Mae gan berson anghenion dysgu ychwanegol os oes ganddo anhawster dysgu neu anabledd(boed yr anhawster dysgu neu anabledd yn deillio o gyflwr meddygol neu fel arall) sy'n galw am ddarpariaeth ddysgu ychwanegol.

(2) Mae gan blentyn o oedran ysgol gorfodol neu berson dros yr oedran hwnnw anhawster dysgu neu anabledd os yw ef neu hi -

(a) yn cael anhawster sylweddol fwy i ddysgu na'r mwyafrif o'r lleill o'r un oedran, neu

(b) gydag anabledd at ddibenion Deddf Cydraddoldeb 2010 sy'n ei atal neu'n ei lesteirio rhag gwneud defnydd o gyfleusterau addysg neu hyfforddiant o fath a ddarperir yn gyffredinol i eraill o'r un oedran mewn ysgolion prif ffrwd a gynhelir, neu sefydliadau prif ffrwd yn y sector addysg bellach.

Mae Adran 3 Deddf ALNET (2018) yn diffinio'r term 'darpariaeth ddysgu ychwanegol' (DDdY), fel

(1) darpariaeth addysgol neu hyfforddiant sy'n ychwanegol at, neu'n wahanol i'r hyn a wneir yn gyffredinol ar gyfer eraill o'r un oedran mewn -

(a) ysgolion prif ffrwd a gynhelir yng Nghymru,

(b) sefydliadau prif ffrwd yn y sector addysg bellach yng Nghymru, neu

(c) fannau yng Nghymru lle y darperir addysg feithrin.

Ni fydd gan bob dysgwr sydd ag anabledd ADY (fel y'i diffinnir gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010). Dim ond pan fydd anabledd y dysgwr yn ei atal neu'n ei lesteirio rhag gwneud defnydd o gyfleusterau addysgol neu hyfforddiant o'r math a ddarperir yn gyffredinol i eraill o'r un oedran mewn ysgolion prif ffrwd a gynhelir, a bod hyn angen DDdY, y mae ganddynt ADY (oni bai bod ganddynt ADY oherwydd bod ganddynt anhawster dysgu sy'n galw am DDdY).

I fod yn ADY, nid oes angen i anabledd effeithio ar fynediad i gyfleusterau addysgol neu hyfforddiant ym mhob maes dysguond gallai fod, er enghraifft, yn nam corfforol sydd ond yn effeithio ar fynediad i gyfleusterau addysg gorfforol ac sy'n galw am DDdY mewn perthynas ag addysg gorfforol yn unig. Gall dysgwr fod yn perfformio'n dda ar draws pob maes o'r cwricwlwm ond yn dal i fod ag ADY oherwydd bod ganddo anabledd sy'n ei atal neu'n ei rwystro rhag gwneud defnydd llawn o gyfleusterau addysgol neu hyfforddi oni bai bod DDdY yn cael ei wneud ar ei gyfer.

Ceir rhai mathau o anabledd lle mae natur yr anabledd yn golygu ei bod yn debygol y bydd gan y dysgwr ADY. Er enghraifft, mae'n rhaid i awdurdodau lleol sefydlu a chynnal cofrestr o'r rhai yn eu hardal sydd â nam ar eu golwg neu eu clyw, neu sydd â chyfuniad o'r ddau, sy'n cael effaith sylweddol ar eu bywydau o ddydd i ddydd. Mae dysgwyr ar y gofrestr hon yn fwy tebygol o fod ag ADY oherwydd bod y nam yn debygol o'u hatal neu eu rhwystro rhag defnyddio cyfleusterau addysgol neu hyfforddi ac mae'n debygol o alw am DDdY.

Mae ystod eang o anawsterau neu anableddau dysgu, ond gellir dosbarthu'r rhain yn fras i'r pedwar maes canlynol:

• Cyfathrebu a rhyngweithio;
• Gwybyddiaeth a dysgu;
• Ymddygiad, datblygiad emosiynol a chymdeithasol;
• Synhwyraidd a / neu gorfforol.

Deddf Cydraddoldeb 2010

Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 (https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2010/15/contents) yn amddiffyn pobl rhag gwahaniaethu, erledigaeth ac aflonyddu ar sail y nodweddion gwarchodedig canlynol, y mae anabledd yn un ohonynt:

• Oedran;
• Anabledd;
• Ailbennu Rhywedd;
• Priodas a Phartneriaeth Sifil (amddiffyn rhag gwahaniaethu uniongyrchol yn unig);
• Beichiogrwydd a Mamolaeth;
• Hil;
• Crefydd neu ddim cred;
• Rhyw;
• Cyfeiriadedd Rhywiol.

Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 (Deddf 2010) yn disodli'r holl ddeddfwriaeth flaenorol ar wahaniaethu ar sail anabledd. Cafodd Deddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd 1995 ei diddymu a'i disodli gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae'r Awdurdod Lleol yn ddarostyngedig i'r dyletswyddau cyffredinol a phenodol a nodir yn Neddf 2010. Mae'r rhain yn cwmpasu pob agwedd ar gydraddoldeb, gan gynnwys anabledd. Ceir rhagor o fanylion am y dyletswyddau cyffredinol a phenodol a sut y maent yn berthnasol i awdurdodau lleol ar wefan y Comisiwn Cydraddoldeb a Haawliau Dynol (https://www.equalityhumanrights.com/guidance/public-sector-equality-duty/public-sector-equality-duty-specific-duties-wales)

Gwahaniaethu

Gall gwahaniaethu fod yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol.

• Mae gwahaniaethu uniongyrchol ar ddysgwr anabl yn digwydd pan fydd y disgybl anabl yn cael ei drin yn llai ffafriol nag un arall oherwydd ei nam neu ei anabledd.
• Nid yw'n wahaniaethu i drin dysgwr anabl yn fwy ffafriol nag un nad yw'n anabl.
• Gall dysgwyr anabl brofi gwahaniaethu anuniongyrchol lle mae polisi penodol, fel y caiff ei gymhwyso, yn eu rhoi dan anfantais (neu y byddai, pe bai'n cael ei gymhwyso, yn eu rhoi dan anfantais).
• Mae gwahaniaethu'n codi pan fydd disgybl anabl yn cael ei drin yn llai ffafriol nid oherwydd yr anabledd ei hun, ond am reswm sy'n ymwneud â'i anabledd ef/hi ac na ellir cyfiawnhau'r driniaeth.

Dyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus (Adran 149 o Ddeddf 2010)

Mae gan bob awdurdod lleol ac ysgol ddyletswydd gyffredinol o dan Ddeddf 2010 i roi sylw dyledus i'r angen i:

►ddileu gwahaniaethu, aflonyddu, erledigaeth ac unrhyw ymddygiad arall a waherddir gan neu o dan y Ddeddf hon;

► hyrwyddo cyfle cyfartal rhwng pobl sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol a phobl nad ydynt yn ei rhannu; a

► meithrin perthynas dda rhwng pobl sy'n rhannu nodwedd warchodedig berthnasol a phobl nad ydynt yn ei rhannu.

Yn benodol, mae'n rhaid i'r awdurdod lleol ac ysgolion gyhoeddi gwybodaeth ar ffurf Cynllun Cydraddoldeb Strategoli ddangos cydymffurfiaeth â'r ddyletswydd gyffredinol, a gallai hwn gynnwys gwybodaeth ynghylch sut y caiff y ddyletswydd ei chyflawni mewn perthynas â dysgwyr anabl.

O ran pobl ag anabledd, mae Deddf 2010 yn ailddatgan dyletswyddau blaenorol ynghylch cynllunio hygyrchedd a'r angen i wneud addasiadau rhesymol.

Bu gan ysgolion ac awdurdodau lleol ddyletswydd ers 2002 i ddarparu addasiadau rhesymol ar gyfer dysgwyr anabl, yn wreiddiol o dan y Ddeddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd, ac yn awr o dan Ddeddf 2010.

Nodir y dyletswyddau hyn isod.

Addasiadau Rhesymol (Atodlen 13 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010)

Mae Deddf 2010 yn nodi tri gofyniad mewn perthynas ag addasiadau rhesymol:

► Mae'r gofyniad cyntaf yn nodi lle mae darpariaeth, maen prawf neu arfer ysgol yn rhoi person anabl o dan anfantais sylweddol mewn perthynas â mater perthnasol o'i gymharu â phersonau nad ydynt yn anabl, y dylid cymryd camau rhesymol i osgoi'r anfantais.

► Mae'r ail ofyniad yn nodi lle mae nodwedd ffisegol yn rhoi person anabl o dan anfantais sylweddol mewn perthynas â mater perthnasol o'i gymharu â phersonau nad ydynt yn anabl, y dylid cymryd camau rhesymol i osgoi'r anfantais.

► Mae'r trydydd gofyniad yn nodi lle byddai person anabl, oni bai am ddarparu cymorth ategol, yn cael ei roi o dan anfantais sylweddol mewn perthynas â mater perthnasol o'i gymharu â phersonau nad ydynt yn anabl, y dylid cymryd camau rhesymol i ddarparu'r cymorth ategol.

Mae ysgolion yn ddarostyngedig i'r gofyniad cyntaf a'r trydydd gofyniad. Cydymffurfir â'r ail ofyniad trwy ddatblygu cynlluniau hygyrchedd (Gweler isod).

Cynlluniau/Strategaethau Hygyrchedd (Atodlen 10 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010)

Nodir Canllawiau Statudol i awdurdodau lleol ac ysgolion ar gynhyrchu strategaethau a chynlluniau hygyrchedd yn y ddogfen Cynllunio i Gynyddu Mynediad i Ysgolion i Ddisgyblion Anabl, Llywodraeth Cymru 2018 (https://www.gov.wales/sites/default/files/publications/2018-04/planning-to-increase-access-to-schools-for-disabled-pupils.pdf).

Mae Atodlen 10 o Ddeddf Cydraddoldeb (2010) yn ei gwneud yn ofynnol i bob ysgol baratoi cynllun hygyrchedd a rhaid i bob awdurdod lleol baratoi strategaeth hygyrchedd mewn perthynas ag ysgolion y mae'n gorff cyfrifol iddynt. Mae strategaethau hygyrchedd a chynlluniau hygyrchedd yn helpu i sicrhau bod plant anabl yn cael eu cynnwys yn llawn mewn amgylchedd ysgol.

Mae gwella mynediad i addysg i blant anabl yn golygu ystyried y tair dyletswydd gynllunio sydd hefyd yn ofyniad statudol yn Atodlen 10  Deddf 2010:

► y cwricwlwm a sut mae'n cael ei addysgu;

► hygyrchedd adeiladau ysgol a'u hamgylchedd, gweithgareddau ysgol gan gynnwys teithiau ysgol a chludiant; a

► gwybodaeth a gweithgareddau a ddarperir gan ysgolion a pha mor hawdd yw hi i ddisgyblion anabl a/neu eu rhieni anabl eu deall.

Rhaid i strategaethau a chynlluniau gwmpasu cyfnod o dair blynedd a chael eu hadolygu a'u diwygio yn ôl yr angen, gyda chynlluniau a strategaethau newydd yn cael eu cynhyrchu bob tair blynedd. Dylai cynlluniau nodi amcanion tymor byr, canolig a hir. Wrth baratoi strategaethau a chynlluniau hygyrchedd, rhaid cynnal ymgynghoriad llawn ac effeithiol i nodi gwelliannau priodol gan sicrhau yr ystyrir barn disgyblion anabl a'u rhieni/gofalwyr a gweithwyr proffesiynol priodol.

Rhaid i addasiadau rhesymol i ddarparu ar gyfer disgyblion anabl yn y dyfodol gael eu hymgorffori mewn strategaethau a chynlluniau hygyrchedd - mae angen cynllunio ymlaen llaw a gwella'n barhaus, p'un a yw disgyblion anabl yn mynychu'r ysgolion dan sylw ar hyn o bryd ai peidio.

Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau (UNCRPD) a Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Plant (CCUHP)

Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau (https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-rights-persons-disabilities) yw'r cytundeb hawliau dynol rhyngwladol sy'n nodi hawliau dynol pobl anabl. Mae'r cytundeb yn diffinio pobl ag anableddau fel:

'y rhai sydd â namau corfforol, meddyliol, deallusol neu synhwyraidd hirdymor a all, wrth ryngweithio â rhwystrau amrywiol, eu hatal rhag cymryd rhan lawn ac effeithiol mewn cymdeithas ar sail gyfartal ag eraill.'

N.B. Ystyrir bod hyn yn ddiffiniad ffafriol o anabledd gan ei fod yn cyd-fynd â'r Model Cymdeithasol o Anabledd tra ystyrir diffiniad Deddf Cydraddoldeb (2010) yn 'fodel meddygol', gan edrych ar yr hyn sy'n 'anghywir' gyda'r person yn hytrach na'r hyn sydd ei angen ar y person.

Mae CCUHP ac UNCRPD yn ymdrin yn benodol â'r angen i amddiffyn hawliau plant ag anableddau.

Noda Erthygl 7 UNCRPD:

1. Rhaid i Bartïon gymryd yr holl fesurau angenrheidiol i sicrhau bod plant ag anableddau yn mwynhau'n llawn yr holl hawliau dynol a'r holl ryddid sylfaenol ar sail gyfartal â phlant eraill.
2. Ym mhob gweithred sy'n ymwneud â phlant ag anableddau, lles pennaf y plentyn fydd y brif ystyriaeth.
3. Rhaid i Bartïon sicrhau bod gan blant ag anableddau yr hawl i fynegi eu barn yn rhydd ar bob mater sy'n effeithio arnynt, gan roi pwys dyladwy i'w barn yn unol â'u hoedran a'u haeddfedrwydd, ar sail gyfartal â phlant eraill, ac i gael darpariaeth o gymorth anabledd sy'n briodol i oedran i wireddu'r hawl honno.

Erthygl 9 - Hygyrchedd

1. Er mwyn galluogi pobl ag anableddau i fyw'n annibynnol a chymryd rhan lawn ym mhob agwedd ar fywyd, rhaid i Bartïon Gwladwriaethau gymryd mesurau priodol i sicrhau bod pobl ag anableddau yn cael mynediad, ar sail gyfartal ag eraill, i'r amgylchedd ffisegol, i drafnidiaeth, i wybodaeth a chyfathrebu, gan gynnwys technolegau a systemau gwybodaeth a chyfathrebu, ac i gyfleusterau a gwasanaethau eraill sydd ar agor neu'n cael eu darparu i'r cyhoedd,  mewn ardaloedd trefol a gwledig. Bydd y mesurau hyn, a fydd yn cynnwys nodi a dileu rhwystrau i hygyrchedd, yn berthnasol i, ymhlith pethau eraill:

a) Adeiladau, ffyrdd, cludiant a chyfleusterau eraill dan do ac awyr agored, gan gynnwys ysgolion, tai, cyfleusterau meddygol a gweithleoedd;

b) Gwybodaeth, cyfathrebu a gwasanaethau eraill, gan gynnwys gwasanaethau electronig a gwasanaethau brys.

Erthygl 24 Addysg

Mae Partïon Gwladwriaethau yn cydnabod hawl personau ag anableddau i addysg. Gyda'r bwriad o wireddu'r hawl hon heb wahaniaethu ac ar sail cyfle cyfartal, rhaid i Bartïon Gwladwriaethau sicrhau system addysg gynhwysol ar bob lefel a dysgu gydol oes a gyfeirir at:

a) Datblygiad llawn potensial dynol ac ymdeimlad o urddas a hunan-werth, a chryfhau parch at hawliau dynol, rhyddid sylfaenol ac amrywiaeth ddynol;

b) Datblygiad gan bobl ag anableddau o'u personoliaeth, eu doniau a'u creadigrwydd, yn ogystal â'u galluoedd meddyliol a chorfforol, i'w llawn botensial;

c) Galluogi pobl ag anableddau i gymryd rhan effeithiol mewn cymdeithas rydd.

Yn yr un modd, mae'r CCUHP, yn Erthygl 23 yn datgan bod gan blant ag anabledd yr hawl i fwynhau 'bywyd llawn a gweddus'. Yn ogystal, mae'r CCUHP yn datgan bod gan bob plentyn hawl i wybodaeth (erthygl 13), addysg (erthyglau 28 a 29) ac i fynegi eu barn (erthygl 12). Mae'r hawliau hyn wedi'u hymgorffori yng Nghyfraith Cymru drwy Fesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011.

Mae'r CCUHP hefyd yn datgan bod gan blant yr hawl i ddefnyddio eu hiaith eu hunain. Iaith gyntaf llawer o blant a phobl ifanc byddar yw Iaith Arwyddion Prydain (BSL).

Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 (ALNET)

Fel y nodwyd yn flaenorol, ni fydd gan bob dysgwr anabl ADY. Yn achos y dysgwyr anabl hynny sydd ag ADY, bydd ALNET hefyd yn berthnasol.

Mae Deddf ADY yn gosod ei nod a'i phwrpas trwy bum egwyddor greiddiol:

► Dull gweithredu seiliedig ar hawliau lle mae barn, dymuniadau a theimladau'r person ifanc (a lle bo'n briodol, ei riant) yn ganolog i gynllunio a darparu cymorth.

► Adnabyddiaeth gynnar, ymyrraeth a chynllunio trosglwyddo effeithiol.

► Cydweithio lle mae pawb sy'n gysylltiedig yn gweithio gyda'i gilydd er lles gorau'r person ifanc.

► Addysg gynhwysol sy'n cefnogi cyfranogiad llawn mewn addysg bellach prif ffrwd, lle bynnag y bo'n ymarferol, a dull lleoliad cyfan i ddiwallu anghenion dysgwyr ag ADY.

► System ddwyieithog lle mae pob cam rhesymol yn cael ei gymryd i ddarparu DDdY yn y Gymraeg lle gofynnir am hynny.

Nod Deddf ALNET 2018 yw creu:

► Fframwaith deddfwriaethol unedig i gefnogi pob plentyn o oedran ysgol gorfodol neu iau ag anghenion dysgu ychwanegol (ADY) ac i gefnogi pobl ifanc ag ADY sydd mewn ysgol neu Addysg Bellach (AB).

► Proses integredig, gydweithredol o asesu, cynllunio a monitro amlasiantaethol sy'n hwyluso ymyriadau cynnar, amserol ac effeithiol.

► System deg a thryloyw ar gyfer darparu gwybodaeth a chyngor, ac i ddatrys pryderon ac apeliadau.

Bydd y system wedi'i thrawsnewid yn:

► Sicrhau bod pob dysgwr ag ADY yn cael ei gefnogi i oresgyn rhwystrau i ddysgu a chyflawni ei lawn botensial;

► Gwella'r gwaith o gynllunio a chyflwyno cymorth i ddysgwyr ag ADY rhwng 0 a 25 oed, gan roi anghenion, barn, dymuniadau a theimladau dysgwyr wrth wraidd y broses;

► Canolbwyntio ar bwysigrwydd adnabod anghenion yn gynnar a rhoi ymyriadau amserol ac effeithiol ar waith sy'n cael eu monitro a'u haddasu i sicrhau eu bod yn cyflenwi'r canlyniadau dymunol.

Dylid nodi hefyd:

Nid oes gan bersonanhawster dysgu neu anabledddim ond oherwydd bod yriaith(neu'r ffurf ar iaith) y mae'n cael ei addysgu ynddi neu y bydd yn cael ei addysgu ynddiyn wahanol i iaith (neu ffurf ar iaith) a ddefnyddir, neu a ddefnyddiwyd, gartref.

Fodd bynnag, cydnabyddir y gall rhai dysgwyr anabl ag ADY fod yn amlieithog ac efallai bod ganddynt hefyd angen Saesneg / Cymraeg fel iaith ychwanegol (SlY/CIY). Gall hyn fod â goblygiadau o ran nodi anawsterau dysgu yn ogystal â strategaethau perthnasol ar gyfer addysgu a dysgu ac ystyriaethau ehangach o ran cyfathrebu â rhieni/gofalwyr a dysgwyr.

Mae gan Abertawe ystod eang o ddarpariaeth ar gyfer plant a phobl ifanc ag ADY ac anableddau. Mae'r awdurdod lleol yn gweithio mewn partneriaeth ag ysgolion i sicrhau bod y ddarpariaeth yn berthnasol ac yn ymatebol i anghenion. Bydd anghenion y mwyafrif o blant a phobl ifanc ag anableddau ac anghenion dysgu ychwanegol yn cael eu diwallu mewn ysgolion prif ffrwd. I'r rhai sydd angen cymorth ychwanegol, gall darpariaeth arbenigol prif ffrwd helpu.

Cyfleusterau Addysgu Arbenigol (CAA) / Ysgolion Arbennig

Mae gan nifer o ysgolion prif ffrwd gyfleusterau, adnoddau a staff sydd wedi'u hyfforddi'n arbennig i ddarparu ar gyfer anghenion plant ag anawsterau dysgu penodol. Mae CAA fel arfer yn faes o fewn ysgol lle mae nifer fach o ddysgwyr ag anghenion uchel neu arwyddocaol yn cael eu haddysgu ar wahân. Mae'r rhan fwyaf o CAA yn rhoi cyfle i ddysgwyr fynychu rhai dosbarthiadau prif ffrwd, gyda chymorth priodol.

Mae gan Abertawe 34 CAA ar draws y cyfnodau cynradd ac uwchradd sy'n cwmpasu ystod o anghenion dysgu ychwanegol. Mae dwy ysgol arbennig, un ar gyfer dysgwyr ag anawsterau dysgu dwys a lluosog a'r llall ar gyfer dysgwyr ag anawsterau dysgu cymedrol i ddifrifol a disgyblion ag awtistiaeth.

Ar adeg drafftio'r strategaeth hon, mae Cyngor Abertawe'n cynnal adolygiad cynhwysfawr ac yn ailosod cyfleusterau addysgu arbenigol i sicrhau mynediad i ddysgwyr yn eu cymunedau eu hunain lle bynnag y bo modd. Yn ogystal, mae'r Cyngor yn ymgynghori ar gynnig i gyfuno'r ddwy ysgol arbennig ar 1 Medi 2025 ar y safleoedd presennol. Yna adleolir i'r ysgol bwrpasol newydd ar 1 Ebrill 2025 - bydd hyn hefyd yn rhoi 100 yn ychwanegol o leoedd cynlluniedig.

Timau arbenigol

Mae gan y Tîm Anghenion Dysgu Ychwanegol nifer o dimau o weithwyr proffesiynol sydd naill ai'n gweithio gyda dysgwyr anabl neu'n cynghori ac yn arwain ysgolion, neu'r ddau:

• Tîm Cefnogi Ymddygiad
• Tîm Anghenion Corfforol a Chymhleth
• Tîm Anghenion Synhwyraidd
• Tîm Anawsterau Dysgu Cymhleth
• Tîm Anghenion Lleferydd, Iaith a Chyfathrebu
• Tîm Seicoleg Addysg

Data ar Ddysgwyr Anabl

Nid yw'r Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgyblion (CYBLD) yn casglu data ar ddysgwyr anabl fel y cyfryw; fodd bynnag, mae data ar anghenion ADY ar gael.

*Dyma gyfanswm yr anghenion nid dysgwyr. Cyfanswm y dysgwyr ag ADY yn PLASC 2024 oedd 5,602 (15.4%).

Mae Atodiad 1 yn cynnwys data cenedlaethol ar anabledd. Yn cynnwys data cenedlaethol ar anabledd. Yn 2021 / 2022, cofnodwyd bod tua 11% o blant yn anabl ac mae'r ffigwr hwn bron wedi dyblu dros ddegawd. Mae hanner y plant anabl yn adrodd am nam cymdeithasol neu ymddygiadol.

Hygyrchedd Ysgolion

Mae llawer o'r 93 o adeiladau ysgol yn Abertawe yn rhagflaenu'r gofyniad i fod yn hygyrch Mae rhaglen gynlluniedig ar gyfer adeiladau newydd ac ailfodelu o fewn y degawd diwethaf wedi sicrhau bod rhai ysgolion naill ai'n gwbl hygyrch neu mai cyfyngedig yn unig yw eu problemau mynediad, lle na chafodd rhannau o adeiladau eu hailfodelu. Mae 11 ysgol gynradd a 6 ysgol uwchradd yn disgyn i'r categori hwn.

O ran yr ysgolion sy'n weddill, mae'r wybodaeth sydd gan yr awdurdod lleol ar hyn o bryd yn dangos bod 35 o ysgolion eraill yn rhannol hygyrch a bod gan y gweddill fwy o broblemau mynediad.

Sefydlwyd grŵp craidd o swyddogion addysg i gynllunio a datblygu'r strategaeth a hysbyswyd gan ganlyniad ymarfer cwmpasu cychwynnol. Diben yr ymarfer cwmpasu oedd nodi barn, materion a rhwystrau gan amrywiaeth o randdeiliaid allweddol er mwyn nodi meysydd i'w gwella. Mae barn dysgwyr anabl a rhieni sy'n ofalwyr wedi bod yn ganolog i lunio'r strategaeth derfynol.

Yn yr ymarfer cwmpasu casglwyd gwybodaeth oddi wrth:

• ysgolion drwy gyflwyno eu cynllun hygyrchedd cyfredol neu gwblau holiadur;
• dysgwyr anabl trwy lenwi holiadur Word neu Microsoft Forms naill ai'n annibynnol neu gyda chymorth, ee. gan Gydlynydd ADY;
• rhieni dysgwyr anabl trwy'r fforwm Rhieni sy'n Ofalwyr trwy grŵp ffocws bach a chwblhau holidaur Word neu Microsoft Forms;
• swyddogion addysg drwy lenwi holiadur Word neu Microsoft Forms a thrwy drafodaeth fwy anffurfiol.

Amlinellir canfyddiadau sy'n gysylltiedig yn benodol â'r tair dyletswydd gynllunio yn yr adrannau perthnasol isod. Fodd bynnag, nodwyd rhai materion cyffredinol / meysydd i'w gwella hefyd, yn ymwneud yn bennaf â chydymffurfiaeth, gan gynnwys sut mae barn rhanddeiliaid perthnasol wedi hysbysu y blaenoriaethau ychwanegol.

Ar ôl cwblhau'r strategaeth ddrafft cynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus saith wythnos. Roedd fersiwn Hawdd ei Darllen ar gael yn ogystal â fersiwn symlach wedi'i chyfieithu i 14 iaith gymunedol. Roedd sawl ffordd wahanol o ymateb. Rhoddwyd cyhoeddustrwydd i'r ymghynghoriad drwy: Cylchlythyr wythnosol yr Ysgolion; yn uniongyrchol i ALNCOs; drwy'r Fforwm Cyswllt Anabledd; drwy'r cyfryngau cymdeithasol; drwy'r Fforwm Rhieni a Gofalwyr a thrwy'r gyfathrebiad wythnosol Cydlyniant Cymunedol. Yn ogystal, cynhaliwyd Sgwrs Fawr i ddysgwyr.

Ymatebodd 26 o unigolion i'r ymgynghoriad cyhoeddus. Casglwyd adborth pellach gan gynrychiolwyr y fforwm rhieni gofalwyr a chymerodd 67 o ddysgwyr (19 oed uwchradd a 48 oed cynradd) ran yn y gweithdy Sgwrs Fawr.

Roedd mwyafrif yr ymatebwyr yn teimlo bod y strategaeth yn hawdd ei darllen, yn hawdd ei deall ac yn addysgiadol. Yn gyffredinol, cafwyd ymatebion cadarnhaol i'r strategaeth a'r blaenoriaethau a nodwyd. Mae'r cynlluniau hyn yn gam i'r cyfeiriad cywir a gallant helpu cynwysoldeb (dysgwr). 'cryf' (fforwm Rhiant-ofalwr). Mae'r themâu cyffredin yn yr ymatebion yn cyd-fynd yn fawr â'r hyn a welwyd yn yr ymarfer cwmpasu cychwynnol (ehangu dealltwriaeth ac ystyriaeth o bob math o anabledd; newidiadau mewn agweddau a dealltwriaeth o'r model cymdeithasol o anabledd sydd ei angen; hyfforddiant i athrawon; mynediad at Addysg Gorfforol a chwaraeon; llais y rhai sydd â phrofiad o lygad y ffynnon yn feirniadol wrth lunio cynlluniau; dealltwriaeth glir o gynhwysiant a'r hyn y mae hyn yn ei olygu mewn gwirionedd; pryderon ynghylch cyllid).

Blaenoriaethau ar gyfer gwella:

• Cynhyrchu canllawiau cynhwysfawr i ysgolion ar ddatblygu cynlluniau hygyrchedd sy'n: ffocysu ar y model cymdeithasol o anabledd; cadarnhau'r diffiniad o anabledd a'r cwmpas eang y mae hyn yn ei gwmpasu; yn amlinellu'n glir gyfrifoldebau statudol; yn rhoi hawliau plant, yn enwedig y CCUHP, yn ganolog ac yn sicrhau bod gwelliannau'n seiliedig ar farn yr unigolion hynny sydd â phrofiad o fyw.
• Adolygu a gwella'r wybodaeth a'r hyfforddiant sydd ar gael i lywodraethwyr, penaethiaid/uwch arweinwyr, rheolwyr adeiladau a Chydlynwyr ADY mewn perthynas â'r uchod.
• Ceisio gwella agweddau tuag at anabledd trwy hyrwyddo ymagwedd seiliedig ar asedau, sydd hefyd yn mynd i'r afael â gwahaniaethu a micro-ymosodedd diwylliant sy'n ffafrio pobl abl.
• Ehangu cwmpas y ffrwd waith 'amrywiaeth hil cyrff llywodraethu' i gynnwys gweithgareddau ar gyfer cynyddu nifer y llywodraethwyr sy'n nodi eu bod yn anabl.
• Parhau i hwyluso cyfranogiad effeithiol ac ystyrlon gan ddysgwyr anabl a'u rhiant-ofalwyr a cyrff perthnasol wrth lunio gwelliannau hygyrchedd.

Y tair dyletswydd gynllunio

Mae'r adrannau a ganlyn yn amlinellu'r tair dyletswydd gynllunio, yn nodi cyfrifoldebau cyffredinol yr awdurdod lleol ac ysgolion yn ogystal ag amlinellu'r canlyniadau a'r blaenoriaethau a nodwyd o'r ymarfer cwmpasu.

Y tair dyletswydd gynllunio yw:

• cynyddu'r graddau y gall disgyblion anabl gymryd rhan yng nghwricwlwm yr ysgol;
• gwella amgylchedd ffisegol ysgolion; a
• gwella'r modd y cyflwynir gwybodaeth ysgrifenedig i ddisgyblion anabl.

Dyletswydd Gynllunio 1

Cynyddu'r graddau y gall disgyblion anabl gymryd rhan yng nghwricwlwm yr ysgol

Mae gan ddysgwyr anabl union yr un hawliau cwricwlwm â'u cyfoedion nad ydynt yn anabl. Dylai ymyrraeth gynnar ac atal alluogi mwy o blant i gael diwallu eu hanghenion mewn ffordd fwy cynhwysol trwy wasanaethau cyffredinol. Nid yw Deddf Cydraddoldeb 2010 yn diffinio'r hyn a olygir gan y cwricwlwm. Fodd bynnag, dylid ei gydnabod fel yr holl brofiadau a gynllunir ar gyfer plant a phobl ifanc trwy eu haddysg, lle bynnag y cânt eu haddysgu. Mae'r cyfanrwydd hwn yn cynnwys ethos a bywyd yr ysgol fel cymuned, meysydd cwricwlwm a phynciau, dysgu rhyngddisgyblaethol a chyfleoedd i gyflawni. (Cynllunio i gynyddu mynediad i ysgolion ar gyfer dysgwyr anabl 2018).

Noda'r Cwricwlwm i Gymru (https://hwb.gov.wales/curriculum-for-wales/humanities/statements-of-what-matters/) bod cwricwlwm ysgol yn bopeth y mae dysgwr yn ei brofi er mwyn cyflawni'r pedwar diben:

• dysgwyr uchelgeisiol, galluog, sy'n barod i ddysgu gydol eu hoes;
• cyfranwyr mentrus, creadigol, sy'n barod i chwarae rhan lawn mewn bywyd a gwaith;
• dinasyddion egwyddorol, gwybodus Cymru a'r byd; ac
• unigolion iach, hyderus, sy'n barod i fyw bywydau boddhaus fel aelodau gwerthfawr o gymdeithas.

Dylai cwricwlwm ysgol godi dyheadau pob dysgwr. Dylai ystyried sut y caiff pob dysgwr ei gefnogi i wireddu'r pedwar diben ac i wneud cynnydd. Mae hyn yn hanfodol er mwyn i ddysgwyr chwarae rhan weithredol yn eu cymuned a'r gymdeithas ehangach, a ffynnu mewn byd cynyddol gymhleth. Dylai ysgolion fod yn ymwybodol o anghenion ac amgylchiadau eu holl ddysgwyr wrth ddylunio eu cwricwlwm eu hunain, ystyried cyfle cyfartal wrth roi cymorth ac ymyriadau ar waith, neu wneud addasiadau rhesymol. 

Cwricwlwm i Gymru

Wrth ystyried sut y gellir gwella mynediad dysgwyr anabl i'r cwricwlwm, ni ddylid canolbwyntio yn unig ar feysydd dysgu a phrofiad penodol neu bynciau unigol ond ar pob agwedd o'r cwricwlwm, gan gynnwys gofal a gweithgareddau y tu allan i oriau ysgol. Dylai cynllunio gynnwys mentrau i oresgyn unrhyw rwystrau sy'n atal, neu'n ei gwneud yn anodd, i blant ac oedolion ifanc anabl gymryd rhan lawn mewn teithiau ysgol a gweithgareddau fel chwarae ysgol, clybiau ar ôl ysgol a chlybiau cymorth astudio. Felly, mae'r ddyletswydd gynllunio hon yn gofyn am ddull eang sy'n ceisio gwella mynediad y tu allan yn ogystal ag o fewn ysgolion e.e. sicrhau bod cludiant a ddefnyddir ar gyfer teithiau ysgol yn hygyrch i ddysgwyr anabl.

Mae'r ddyletswydd gynllunio hon hefyd yn cynnwys darparu cymhorthion, offer arbenigol a thechnoleg gynorthwyol ar gyfer dysgwyr unigol. Yn ogystal, mae'n cynnwys nodi a diwallu anghenion hyfforddi staff.

Cyfrifoldebau Cyffredinol

Bydd yr awdurdod lleol yn parhau i gefnogi ysgolion drwy:

• Ddarparu dewislen gynhwysfawr o ddysgu proffesiynol i ysgolion.
• Mynediad at yr ystod lawn o wasanaethau arbenigol a all ddarparu cyngor ac ymgynghori, gan gynnwys drwy'r timau a restrir ar dudalen 14.
• Hwyluso adnabod a rhannu arfer effeithiol.

Bydd ysgolion yn:

• Nodi'r holl ddysgwyr a darpar-ddysgwyr anabl hysbys sy'n wynebu rhwystrau i ddysgu a chyfranogiad llawn yn y cwricwlwm a datblygu a gweithredu rhaglenni a strategaethau addysgu hygyrch yn seiliedig ar gyngor arbenigol lle bo'n berthnasol.
• Ystyried anghenion asesedig dysgwyr a gweithredu unrhyw addasiadau rhesymol a all fod yn angenrheidiol i alluogi cyfranogiad.
• Sicrhau bod dysgwyr anabl yn cael y cymhorthion angenrheidiol a thechnoleg gynorthwyol yn ôl yr angen. Disgwylir i ysgolion ariannu unrhyw offer hyd at gost o £250 y dysgwr.
• Parhau i ddatblygu a gwreiddio dulliau o wahaniaethu'r cwricwlwm i alluogi mwy o fynediad i ddysgwyr anabl.
• Monitro a gwerthuso cyfranogiad a chynnydd yn y cwricwlwm ar gyfer dysgwyr anabl a nodi unrhyw welliannau angenrheidiol.
• Archwilio anghenion hyfforddi staff, gan gynnwys staff sydd newydd gymhwyso neu staff sydd newydd eu penodi, mewn perthynas â chynyddu cyfranogiad yn y cwricwlwm i ddysgwyr anabl a nodi a gweithredu cynlluniau i fodloni'r rhain.
• Archwilio anghenion dysgwyr a darpar-ddysgwyr mewn perthynas â darpariaeth ehangach yr ysgol, gan gynnwys clybiau brecwast / ar ôl ysgol; gweithgareddau hamdden, chwaraeon a diwylliannol; a theithiau ysgol a chyfnodau preswyl a datblygu cynlluniau i fynd i'r afael â rhwystrau a scirhau cyfranogiad.
• Ystyried lleoli ystafelloedd dosbarth sy'n ymroddedig i feysydd cwricwlaidd penodol megis cerddoriaeth, gwyddoniaeth, celf mewn ardaloedd o'r ysgol sy'n gwbl hygyrch, e.e. ar y llawr gwaelod.

Blaenoriaethau ar gyfer gwella:

• Adolygu ac ehangu ymhellach y cynnig dysgu proffesiynol i pob aelod o staff, sicrhau ei fod yn gwella dealltwriaeth o: cwmpas eang anableddau; y model cymdeithasol o anabledd; addysgeg addysgu effeithiol ac yn gynhwysol gyda enghreifftiau o arfer da.
• Datblygu canllawiau i ysgolion ar addasiadau rhesymol ar gyfer teithiau a phreswyl.
• Mynediad pellach i chwaraeon/addysg gorfforol gan gynnwys nofio. Datblygu canllawiau ar Addysg Gorfforol/chwaraeon cynhwysol i ysgolion, gan gynnwys enghreifftiau o arfer da. Cynnwys dysgwyr anabl wrth ddatblygu'r canllawiau.
• Gwella'r wybodaeth a'r defnydd o dechnoleg gynorthwyol trwy weithredu'r Strategaeth Ddigidol.

Dyletswydd Gynllunio 2

Gwella amgylchedd ffisegol ysgolion i ddysgwyr anabl

Mae'r ddyletswyd gynllunio yn cynnwys gwelliannau, a sut y gwneir y rhain dros amser i amgylchedd ffisegol yr ysgol a darparu cymhorthion corfforol i gael mynediad at addysg. Mae angen i welliannau ystyried: mynediad corfforol; mynediad i ddysgwyr â nam ar eu golwg; mynediad i ddysgwr â nam ar eu clyw a mynediad i ddysgwyr â namau synhwyraidd. Mae'r ddyletswydd gynllunio hefyd yn cynnwys mynediad i gludiant ysgol.

Mae cymorthion ffisegol i gael mynediad at addysg yn cynnwys cymhorthion neu addasiadau a ddarperir o dan y ddyletswydd gynllunio sy'n ymwneud â phoblogaeth dysgwyr yr ysgol (a'r boblogaeth honno yn y dyfodol) yn hytrach na chymhorthion unigol / technoleg gynorthwyol a ddarperir ar sail unigol.

Mae'r amgylchedd ffisegol yn cynnwys:

• dosbarthiadau
• neuaddau / mannau cymunedol
• coridorau
• stepiau
• grisiau
• cyrbau
• arwynebau allanol a phalmentydd
• meysydd parcio
• adeiladau mynedfeydd ac allanfeydd (gan gynnwys llwybrau dianc brys)
• drysau mewnol ac allanol
• giatiau
• toiledau a chyfleusterau ymolchi
• goleuo
• gwresogi
• awyru
• lifftiaugorchuddion llawr
• arwyddion
• arwynebau mewnol
• addurniadau ystafell / coridor a dodrefn.

Gall gwelliannau i fynediad corfforol gynnwys:

► gosod

• rampiau
• canllawiau
• drysau wedi'u lledu
• lifftiau
• drysau awtomatig
• toiledau, cawodydd ac ardaloedd newid hygyrch
• dodrefn ac offer addasadwy

► sicrhau digon o le ar gyfer symud a storio offer

► gorchuddion llawr

► gweithdrefnau gwacáu

Gall gwelliannau i fynediad i ddysgwyr â nam ar eu golwg gynnwys:

► arwyddion

► systemau dod o gyd i lwybrau sy'n galluogi dysgwyr i ddod o hyd i'w ffordd o amgylch ysgol yn hawdd

► lliw sy'n cyferbynnu ar gyfer handlenni fframiau drysau ac i gamau i alluogi disgyblion i wneud y defnydd gorau o'u gweledigaeth weddilliol

► goleuadau addasadwy

► llenni

► palmant cyffyrddol y tu allan i'r ysgol

► gweithdrefnau gwacáu

Gall gwelliannau i fynediad i ddysgwyr â nam ar eu clyw gynnwys:

► dolenni sefydlu / systemau radio / systemau is-goch

► goleuadau addasadwy

► inswleiddio sain ar gyfer waliau, lloriau a nenfydau

► gweithdrefnau gwacáu

► gorchuddion llawr a dodrefn meddal

Gall gwelliannau i fynediad i ddysgwyr ag anableddau eraill gynnwys:

► gofynion ar gyfer gofod

► darparu canolfannau cymorth i ddysgwyr

► ystafelloedd tawel

► ystafelloedd synhwyraidd / mannau chwarae

► ystafelloedd therapi

► ffyrdd o ddod o hyd i systemau

Pan fydd unrhyw welliannau yn cael eu gwneud, rhagwelir y cymerir gofal i sicrhau cyfatebiaeth ofalus rhwng swyddogaeth / diben yr ardal a'i chynllun ffisegol.

Cyfrifodebau

Bydd yr awdurdod lleol yn:

• adolygu ac asesu gwybodaeth a ddarperir trwy archwiliadau mynediad gan ysgolion i helpu i lywio'r cynllunio a'r blaenoriaethau;
• hyrwyddo'r cysyniad o ddylunio cynhwysol a disgwyl y bydd cynllunio yn ystyried egwyddorion dylunio cynhwysol;
• blaenoriaethu buddsoddiad mewn adeiladau ysgol yn unol â chwmpas ac amcanion y QEd - Cymunedau Cynaliadwyr ar gyfer Dysgu a'r datblygiad arfaethedig o ddarpariaeth ADY;
• gwella hygyrchedd ffisegol pan ymgymerir ag ailfodelu ac adnewyddu adeiladau ysgol, a mynd i'r afael yn llawn â gofynion hygyrchedd pob anabledd ar gyfer pob adeilad newydd;
• cynyddu'n raddol nifer yr ysgolion hygyrch gyda'r nod o gynnal plant a phobl ifanc, lle bo hynny'n bosibl, yn eu hysgolion lleol;
• rhoi cyngor i lywodraethwyr, uwch arweinwyr a rheolwyr safle, ynghylch gwelliannau i amgylchedd ffisegol ysgolion yn ôl yr angen;
• darparu cyngor i ysgolion fesul achos mewn perthynas â chynllunio ar gyfer gwelliannau i'r amgylchedd ffisegol i ddysgwyr unigol trwy gyfeirio at y Tîm Cymorth Dysgu;
• ariannu pryniant cymhorthion / offer arbenigol dros £250;
• ariannu gwelliannau hygyrchedd drwy'r rhaglen cynnal a chadw cyfalaf ar sail blaenoriaeth ac arian cyfatebol yn unol â'r Is-adran Cyfrifoldeb gydag ysgolion cynradd yn cyfrannu'r £5k cyntaf ac ysgolion uwchradd y £10k cyntaf;
• gwneud defnydd ystyriol o grantiau ADY achlysurol a lle bo'n briodol defnyddio hyn i gefnogi gwelliannau hygyrchedd mewn ysgolion.

Bydd ysgolion yn:

• cymryd agwedd strategol a rhagweithiol at hygyrchedd ffisegol trwy gwblhau archwiliad mynediad i nodi'r holl welliannau, ar gyfer yr ystod llawn o anableddau, sydd angen eu gwneud, a cheisio blaenoriaethu'r rhain dros amser;
• cynnwys mân waith adeiladu neu ddatblygiadau i wella hygyrchedd, fel y nodwyd trwy'r awdit mynediad, yn y cynllun gwella ysgol yn flynyddol;
• trefnu unrhyw addasiadau ffisegol sydd eu hangen, a bod yn gyfrifol am gost yr addasiadau fel y nodir yn yr Is-adran Cyfrifoldeb gydag ysgolion cynradd yn cyfrannu'r £5k cyntaf ac ysgolion uwchradd y £10k cyntaf;
• darparu / gosod cymhorthion / offer arbenigol i gefnogi hygyrchedd ac ariannu hyn hyd at £1500;
• cynnal a gwasanaethu adeiladau ac offer;
• ystyried, ar sail gynlluniedig, sut i wella hygyrchedd drwy ad-drefnu neu aildrefnu agweddau ar amgylchedd yr ysgol nad oes angen eu haddasu'n ffisegol neu wneud gwaith adeiladu drwy:
  • aildrefnu gofod yr ystafell,
  • cael gwared ar rwystrau o goridorau a rhodfeydd,
  • newid cynllun ystafelloedd dosbarth,
  • darparu lle storio dynodedig,
  • adleoli ystafelloedd ar gyfer arbenigeddau pwnc penodol dros dro neu'n barhaol.

Blaenoriaethau ar gyfer Gwelliant:

• Datblygu offeryn archwilio hawdd ei ddefnyddio i bob ysgol ei ddefnyddio i gefnogi eu cynllunio rhagweithiol ar gyfer gwella'r amgylchedd ffisegol ar gyfer pob anabledd.
• Gwella'r system ar gyfer nodi a blaenoriaethu gwelliannau hygyrchedd ar draws yr ystâd ysgolion sy'n defnyddio'r awdit mynediad fel sail ac sydd ag amserlenni penodol i gefnogi defnydd mwy strategol o grantiau cyfalaf llai.
• Archwilio'r potensial ar gyfer gwella hygyrchedd ar ymyl y ffordd gyda'r Tîm Priffyrdd.
• Adeiladu ysgol arbennig newydd gyda chyfleusterau arbenigol yr 21ain ganrif, gwell amgylcheddau dysgu a mwy o leoedd.
• Ystyried ymgorffori storfa offer ganolog yn yr adeilad ysgol arbennig newydd sy'n cefnogi ail-ddefnyddio/ailgylchu offer yn fwy cost-effeithiol.

Dyletswydd Gynllunio 3

Gwella mynediad i wybodaeth ysgrifenedig a ddarperir gan yr ysgol i ddysgwyr anabl

Mae'r adran hon yn ymdrin â chynllunio i wneud gwybodaeth ysgrifenedig a ddarperir fel arfer gan yr ysgol i'w dysgwyr yn hygyrch i ddysgwyr anabl. Gall gwybodaeth gynnwys eitemau fel taflenni, amserlenni, gwerslyfrau neu wybodaeth am ddigwyddiadau ysgol. Gallai fformatau amgen ar gyfer darparu gwybodaeth gynnwys: print bras, tâp sain, Braille, system symbolau gydnabyddedig, y defydd o TGCh ar darparu gwybodaeth ar lafar, trwy siarad gwefusau, neu mewn iaith arwyddion.

Rhaid darparu gwybodaeth o fewn amser rhesymol, ee. amserlen resymol ar gyfer darparu taflen sydd ei hangen yn ystod gwers fyddai ar ddechrau'r wers.

Yn ymarferol, rhagwelir y bydd anghenion y mwyafrif o ddysgwyr sydd angen gwybodaeth mewn fformat gwahanol eisoes wedi cael eu nodi drwy brosesau adnabod ADY.

Cyfrifoldebau

Bydd yr awdurdod lleol yn:

• Sicrhau bod ysgolion yn ymwybodol o'r ystod lawn o wasanaethau cymorth sydd ar gael i roi cyngor, arweiniad a chynorthwyo'n uniongyrchol i drosi gwybodaeth i fformatau amgen.
• Adolygu'n rheolaidd ei drefniadau ar gyfer darparu gwybodaeth mewn fformatau amgen i sicrhau bod ganddo gapasiti digonol yn yr achos hwn.
• Darparu cyngor arbenigol i ysgolion mewn perthynas â nam ar eu golwg.
• Annog ysgolion, gan gynnwys ysgolion arbennig, i rannu syniadau a chasglu a choladu enghreifftiau o arfer da i'w lledaenu.

Bydd ysgolion yn:

• Sicrhau eu bod yn darparu gwybodaeth yn y ffordd orau bosibl i bob dysgwr anabl gan ddefnyddio offer a thechnegau amrywiol.
• Codi ymwybyddiaeth ymhlith staff o'r gofyniad i ddarparu gwybodaeth mewn fformatau amgen, os oes angen.
• Cynnal y wybodaeth ddiweddaraf am anghenion dysgwyr o ran darparu gwybodaeth mewn fformatau amgen a sicrhau ei bod yn cael ei rhannu ymhlith staff.
• Casglu a rhannu enghreifftiau o arfer da ymhlith staff.
• Adolygu ac archwilio'n rheolaidd ddull yr ysgol o ddarparu gwybodaeth ysgrifenedig yn gyffredinol i weld a oes modd gwella'r fformat yn rheolaidd ac yn gyffredinol er mwyn gwella hygyrchedd.
• Ceisio cyngor a chefnogaeth arbenigol yn yr achosion hynny sydd y tu hwnt i arbenigedd uniongyrchol yr ysgol.

Blaenoriaethau ar gyfer gwella yn y maes hwn:

Yn y bôn, mae'r materion allweddol a nodwyd yn dynodi angen am hyfforddiant pellach i athrawon, sydd wedi'i nodi fel blaenoriaeth o dan ddyletswydd gynllunio 1.

Crynodeb o flaenoriaethau

1. Cynhyrchu canllawiau cynhwysfawr i ysgolion ar ddatblygu cynlluniau hygyrchedd sy'n: ffocysu ar y model cymdeithasol o anabledd; cadarnhau'r diffiniad o anabledd a'r cwmpas eang y mae hyn yn ei gwmpasu; yn amlinellu'n glir gyfrifoldebau statudol; yn rhoi hawliau plant, yn enwedig y CCUHP, yn ganolog ac yn sicrhau bod gwelliannau'n seiliedig ar farn yr unigolion hynny sydd â phrofiad o fyw.
2. Adolygu a gwella'r wybodaeth a'r hyfforddiant sydd ar gael i lywodraethwyr, penaethiaid / uwch arweinwyr, rheolwyr adeiladau a Chydlynwyr ADY mewn perthynas â'r uchod.
3. Ceisio gwella agweddau tuag at anabledd trwy hyrwyddo ymagwedd seiliedig ar asesdau, sydd hefyd yn mynd i'r afael â gwahaniaethu a micro-ymosodedd diwylliant sy'n ffafrio pobl abl.
4. Ehangu cwmpas y ffrwd waith 'amrywiaeth hil cyrff llywodraethu' i gynnwys gweithgareddau ar gyfer cynyddu nifer y llywodraethwyr sy'n nodi eu bod yn anabl.
5. Parhau i hwyluso cyfranogiad effeithiol ac ystyrlon gan ddysgwyr anabl a'u rhiant-ofalwyr a cyrff perthnasol wrth lunio gwelliannau hygyrchedd.
6. Adolygu ac ehangu ymhellach y cynnig dysgu proffesiynol i pob aelod o staff, sicrhau ei fod yn gwella dealltwriaeth o: cwmpas eang anableddau; y model cymdeithasol o anabledd; addysgeg addysgu effeithiol ac yn gynhwysol gyda enghreifftiau o arfer.
7. Datblygu canllawiau i ysgolion ar addasiadau rhesymol ar gyfer teithiau a teithiau preswyl.
8. Hyrwyddo mynediad pellach i chwaraeon / addysg gorfforol gan gynnwys nofio. Datblygu canllawiau ar Addysg Gorfforol / chwaraeon cynhwysol i ysgolion, gan gynnwys enghreifftiau o arfer da. Cynnwys dysgwyr anabl wrth ddatblygu'r canllawiau.
9. Gwella'r wybodaeth a'r defnydd o dechnoleg gynorthwyol trwy weithredu'r Strategaeth Ddigidol.
10. Datblygu awdit i bob ysgol ei defnyddio i gefnogi eu cynllunio rhagweithiol er mwyn gwella'r amgylchedd ffisegol ar gyfer pob anabledd.
11. Gwella'r system ar gyfer nodi a blaenoriaethu gwelliannau hygyrchedd ar draws yr ystâd ysgolion sy'n defnyddio'r awdit mynediad fel sail, ac sydd ag amserlenni penodol i gefnogi defnydd mwy strategol o grantiau cyfalaf llai.
12. Archwilio'r potensial ar gyfer gwella hygyrchedd ar ymyl y ffordd gyda'r Tîm Priffyrdd.
13. Adeiladu ysgol arbennig newydd sbon o'r radd flaenaf gyda chyfleusterau arbenigol integredig, amgylchedd dysgu gwell a mwy o leoedd.
14. Ystyried ymgorffori ystorfa offer arbennig sy'n cefnogi ail-ddefnyddio / ailgylchu offer yn fwy cost-effeithiol.

Yn seiliedig ar effaith, cost ac adnoddau / gwaith sydd ei angen, mae'r blaenoriaethau wedi'u categoreiddio fel rhai:

• Tymor Byr - i gael sylw o fewn blwyddyn gyntaf y strategaeth.
• Tymor Canolig - i'w cychwyn neu i gael sylw o fewn y strategaeth gyfredol.
• Tymor Hir - i'w cychwyn o fewn y strategaeth gyfredol ond yn barhaus.

Gweler y cynllun gweithredu yn Atodiad 3.

Bydd monitro cynnydd Cynllun Gweithredu yn cael ei ddiweddaru'n flynyddol.

Bwrdd Arweinwyr Strategol y Gyfadran Addysg fydd yn goruchwylio'r monitro.

Monitor Cydraddoldeb a Hawliau Dynol: A yw Cymru'n Decach? Tachwedd 2023 (www.equalityhumanrights.com)

• Mae'r bwlch cyrhaeddiad addysg ar lefel cyfnod sylfaen rhwng plant anabl a phlant nad ydynt yn anabl wedi ehangu. Yn 2018/19, cyflawnodd 42.5% o ddisgyblion ag anabledd / AAA ganlyniadau cyfnod sylfaen o'i gymharu â 92% o ddisgyblion heb anabledd / AAA.
• Mae oedolion anabl yn llai tebygol o gael eu cyflogi nag oedolion nad ydynt yn anabl. Fodd bynnag, gostyngodd y bwlch cyflogaeth anabledd o 39.6 pwynt canran yn 2013/14 i 36.2 pwynt canran yn 2019/20. Er bod bylchau cyflogaeth yn gwella, mae bylchau enillion yn gwaethygu, wrth i weithwyr anabl ennill 15.1% yn llai yn 2019/20, o'i gymharu ag 8.0% yn llai yn 2013/14.
• Mae pobl anabl yn llai tebygol o fod yn berchnogion tai na phobl nad ydynt yn anabl ac maent yn fwy tebygol o fod yn byw mewn tlodi ac amddifadedd materol difrifol. Fodd bynnag, bu gostyngiad sylweddol yng nghyfran y bobl anabl sy'n byw mewn amddifadedd amterol difrifol, o 40.5% yn 2015/16 i 24.3% yn 2019/20.
• Mae oedolion anabl yn nodi canlyniadau iechyd meddwl tlotach nag oedolion nad ydynt yn anabl, gan fod 34.3% o bobl anabl wedi nodi bod ganddynt iechyd meddwl gwael, o'i gymharu â 15.4% o bobl nad ydynt yn anabl yn 2018/19.
• Mae pobl anabl wedi cael eu gorgynrychioli'n sylweddol mewn marwolaethau o Covid-19. Roedd pobl ag anabledd dysgu dair i wyth gwaith yn fwy tebygol o farw o Covid-19 na'r boblogaeth ehangach.
• Mae cyfran y bobl anabl sy'n adrodd am brofi cam-drin domestig yn ystod y 12 mis diwethaf oddeutu tair gwaith yn fwy na'r hyn a adroddwyd gan bobl nad ydynt yn anabl. Mae pobl anabl hefyd yn llai tebygol o fod â hyder yn y system cyfiawnder troseddol.

Ystadegau anabledd y DU: Cyffredinrwydd a phrofiadau bywyd Briff Ymchwil Tŷ'r Cyffredin (https://researchbriefings.files.parliament.uk/documents/CBP-9602/CBP-9602.pdf)

• Amcangyfrifiwyd yn 2021/22 bod gan 16.0 miliwn o bobl yn y DU anabledd. Mae hyn yn cynrychioli 24% o'r boblogaeth gyfan. Mae nifer yr achosion o anabledd yn codi gydag oedran: roedd tua 11% o blant yn anabl, o'i gymharu â 23% o oedolion o oedran gweithio a 45% o oedolion dros oedran Pensiwn y Wladwriaeth.
• Mae cyfran y plant sy'n adrodd am anabledd bron wedi dyblu dros y degawd diwethaf (o 6% yn 2011/12 i 11% yn 2021/22).
• Nodwyd bod gan hanner (50%) y plant anabl name cymdeithasol neu ymddygiadol, ac yna namau iechyd meddwl (21%) a namau 'eraill' (21%).
• Mae mynychder anabledd safonedig yn ôl oedran ar ei uchaf ymhlith pobl o'r grŵp ethnig Bangladeshaidd: adroddodd tua 39% o bobl 16 oed a hŷn yn y grŵp ethnig hwn fod ganddynt anabledd yn unol â diffiniad y Ddeddf Cydraddoldeb. Ar ben arall y raddfa, y grŵp ethnig Tsieineaidd sydd â'r gyfran isaf o bobl yn adrodd am anabledd (15%).
• Erys gwahaniaethau rhwng cyrhaeddiad pobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl. Mae'r gwahaniaethau mwyaf yn y rhai sydd wedi ennill cymwysterau lefel gradd a'r rhai nad enillodd unrhyw gymwysterau. Rhwng Gorffennaf 2020 a Mehefin 2021, roedd gan chwarter (24.9%) o obl anabl 21 i 64 oed radd fel eu cymhwyster uchaf, o'i gymharu â 42.7% o bobl nad ydynt yn anabl. Yn ogystal, nid oedd gan 13.3% o bobl anabl unrhyw gymwysterau, sef bron deirgwaith y gyfran o bobl nad ydynt yn anabl (4.6%).
• Roedd pobl anabl yn llawer mwy tebygol o fod yn economaidd anweithgar. Roedd cyfradd anweithgarwch economaidd pobl anabl yn 42.7%, gyda'r ffigur cyfatebol ar gyfer y rhai nad ydynt yn anabl yn 14.3%. Mae pobl anabl yn cael eu talu llai ar gyfartaledd na phobl nad ydynt yn anabl.
• Mae gan deuluoedd sy'n cynnwys oedolyn neu blentyn anabl incwm canolrifol sylweddol is na theuluoedd lle nad oes neb yn anabl. Mae hyn yn cael ei yrru'n rhannol gan y rhwystrau y mae llawer o bobl anable yn eu hwynebu mewn addysg a chael mynediad at gyflogaeth a chan gyfrifoldebau gofalu am rai aelodau o'r teulu.
• Mae cyfraddau tlodi yn uwch ymhlith teuluoedd lle mae o leiaf un aelod yn anabl. Yn 2021/22, cyfran y bobl mewn tlodi cymharol ar ôl costau tai oedd 27% ar gyfer teuluoedd lle mae rhywun yn anabl, o'i gymharu â 19% ar gyfer pobl sy'n byw mewn teuluoedd lle nad oes neb yn anabl.
• Mae pobl anabl hefyd yn adrodd am lefelau uwch o unigrwydd: dywedodd 15.1% o bobl anabl eu bod yn teimlo'n unig 'yn aml neu drwy'r amser' yn 2020/21, o'i gymharu â 3.6% o bobl nad ydynt yn anabl. Roedd y rhai â chyflyrau mwy difrifol, a ddywedodd eu bod yn gyfyngedig iawn yn eu gweithgareddau o ddydd i ddydd, fwy na dwywaith yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn teimlo'n unig 'yn aml neu drwy'r amser' na'r rhai a ddywedodd eu bod wedi'u cyfyngu ychydig (25.5% a 10.5% yn y drefn honno). Dywedodd cyfran uwch o oedolion iau (16 i 24 oed) eu bod yn teimlo'n unig 'yn aml neu drwy'r amser' na'r rhai mewn grwpiau oedran hŷn, boed yn anabl ai peidio.
• Yn y flwyddyn hyd at fis Mawrth 2023, canfu Arolwg Troseddu Cymru a Lloegr (CSEW) fod 18.2% o oedolion anabl 16 oed a hŷn wedi profi rhyw fath o drosedd, o'i gymharu â 15.5% o oedolion nad ydynt yn anabl. Roedd y gwahaniaeth rhwng plant anabl a phlant nad ydynt yn anabl yn fwy, gyda phlant anabl rhwng 10 a 15 oed ddwywaith yn fwy tebygol o fod wedi dioddef trosedd (22.3% o'i gymharu â 9.2%)

Nododd Adroddiad Bwlch Canfyddiad Anabledd Scope, Mai 2018 (https://www.scope.org.uk/campaigns/disability-perception-gap):

• Mae agweddau negyddol a rhagfarn yn parhau i fod yn broblem fawr i bobl anabl - dywedodd un o bob tri (32%) o ymatebwyr anabl fod llawer o ragfarn yn erbyn pobl anabl ym Mhrydain. Rhoddodd pobl nad ydynt yn anabl ymateb hollol wahanol, gyda dim ond un o bob pump (22%) yn cytuno bod llawer o ragfarn.
• Er y gall yr agweddau negyddol hyn fod ar ffurf sarhad a chamdriniaeth lwyr, mae ymchwil ethnograffig ar wahân, a gynhaliwyd ar gyfer Scope gan Britain Thinks yn gynnar yn 2018, wedi canfod bod pobl anabl yn aml yn wynebu gweithredoedd bach amrywiol o ymddygiad negyddol megis: defnyddwyr cadeiriau olwyn yn nodi fod pobl yn gadael i ddrysau gau yn eu hwynebau yn hytrach na dal y drws yn agored iddynt; pobl y siarad â ffrind neu ofalwr ac yn siarad yn y trydydd person, yn hytrach na siarad yn uniongyrchol â'r person anabl; staff gwasanaeth mewn siopau a bwytai yn anwybyddu cwsmeriaid anabl, ac eraill yn 'ochneidio' neu'n 'twt twtio'.

Tlodi incwm cymharol: Ebrill 2021 i Fawrth 2022 (Ystadegau Llywodraeth Cymru) (https://www.gov.wales/relative-income-poverty-april-2021-march-2022-html)

• Yn y cyfnod diweddaraf (FYE 2020 i FYE 2022) roedd 31% o'r plant a oedd yn byw mewn teulu lle'r oedd rhywun ag anabledd mewn tlodi incwm cymharol o'i gymharu â 26% o'r rhai mewn teuluoedd lle nad oedd neb yn anabl.
• Ar gyfer oedolion o oedran gweithio, roedd 28% a oedd yn byw mewn teulu lle'r oedd rhywun ag anableddmewn tlodi incwm cymharol o'i gymharu ag 16% o'r rheini mewn teuluoedd lle nad oedd neb yn anabl.

Bywydau Llawn: Mynediad Cyfartal Adroddiad dilynol ar hygyrchedd i ddefnyddwyr cadair olwyn mewn ysgolion yng Nghymru (Comisiynydd Plant Cymru 2018) (https://www.childcomwales.org.uk/wp-content/uploads/2018/03/Full-Lives-Equal-Access.pdf)

Canfu'r adroddiad hwn fod y mwyafrif o awdurdodau lleol wedi adrodd rhywfaint o gynnydd ers yr adroddiad gwreiddiol yn 2014. Fodd bynnag, mae'r adroddiad yn nodi bod lle i ddatblygu ymhellach, yn enwedig y canlynol y dylid eu hystyried gan awdurdodau lleol:

• Dylai pob awdurdod lleol gyhoeddi eu strategaethau hygyrchedd ar eu gwefannau, a dylai cynlluniau hygyrchedd ysgolion fod ar gael ar-lein hefyd.
• Mae angen i staff mewn awdurdodau lleol wybod bod y dogfennau hyn yn bodoli a gallu darparu'r fersiynau diweddaraf i deuluoedd sy'n holi amdanynt. Byddai codi ymwybyddiaeth a hyfforddiant yn cynorthwyo gyda hyn, a byddem hefyd yn argymell bod adeiladau ac adrannau addysg awdurdodau lleol yn berchen ar y dogfennau hyn ar y cyd, er mwyn rhannu gwybodaeth glir a chyfredol â theuluoedd.
• Mae ymgynghori â phlant a phobl ifanc a'u teuluoedd yn ddyletswydd o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac mae'n rhaid iddo fod yn rhan o'r strategaethau a chynlluniau er mwyn gwneud y rhain yn ystyrlon a chynnal hawliau plant ledled Cymru. Dylai pob awdurdod lleol ac ysgol felly ymgynghori â phlant, pobl ifanc a'u teuluoedd wrth baratoi eu strategaeth neu gynllun.
• Dylai Awdurdodau Lleol ddefnyddio Dull Gweithredu seiliedig ar Hawliau Plant yn eu holl waith sy'n ymwneud â hygyrchedd i blant a phobl ifanc, i alluogi disgyblion a'u teuluoedd i wneud dewisiadau gwybodus ac i gynorthwyo mwy o ddisgyblion ag anableddau i fynychu'r ysgol o'u dewis, gyda'u ffrindiau.

Cynllun gweithredu: Blwyddyn 1

Mae hon yn ddogfen waith a bydd yn cael ei diwygio a'i diweddaru dros amser.