Strategaeth ar gyfer Gofalwyr yn Abertawe

Gwerthfawrogi Goflawyr: Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori i Ofalwyr - 2013-2016 (PDF) [398KB]

CRYNODEB GWEITHREDOL 

Paratowyd y Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori mewn ymateb i ganllaw Llywodraeth Cymru ar gyfer y Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru). Mae'n cydnabod y bydd llawer o bobl yn ofalwyr di-dâl ar ryw adeg yn eu bywydau, a bod angen ffyrdd newydd o weithio er mwyn diwallu'r galw ac anghenion gofalwyr i gael bywyd eu hunain ochr yn ochr â'u rôl gofalu. 
 
Gwyddwn y bydd y nifer o bobl sydd angen gofal a chymorth yn codi dros amser ac y bydd pobl o bob oedran a chefndir, ag anghenion gofal cymdeithasol ac iechyd fwyfwy cymhleth, angen gofal yn eu cartrefi. Yn anochel, felly, bydd y nifer o ofalwyr di-dâl yn codi ledled ardal ABMU, gyda chynnydd yn nwysedd rôl gofalu. Mae angen canolbwyntio'n benodol ar ofalwyr ifanc a'r rheiny o gefndir ethnig amrywiol am fod angen cymorth a chyngor penodol ar eu hanghenion penodol nhw. Gwyddwn hefyd fod gofalwyr yn fwy tebygol o brofi problemau iechyd eu hunain, yn profi lefelau straen uwch, yn wynebu caledi ariannol ac arunigedd cymdeithasol oherwydd effaith eu rôl gofalu. Anela'r strategaeth hon at ymateb i hyn drwy ddarparu gwybodaeth well i ofalwyr a'u cynnwys wrth wneud penderfyniadau fel rhan o anghenion iechyd a chymdeithasol y bobl maent yn gofalu amdanynt. 
 
Ein gweledigaeth yw bod pob gofalwr, beth bynnag eu hoedran a sefyllfa, yn derbyn cefnogaeth drwy gydol eu hamser fel gofalwr; rhoi gwybodaeth iddynt pan fod ei hangen arnynt mewn ffordd sy'n diwallu'u hanghenion; a bod yn bartneriaid llawn wrth gynllunio a darparu gofal a chymorth eu hanwyliaid. Mae angen i hon gydnabod bod anghenion gofalwyr yn newid dros amser, fel eu statws iechyd eu hunain a lefel y cymorth a allai fod ei angen arnynt er mwyn parhau yn eu rôl gofalu. Bydd cynnal y lefel hon o hyblygrwydd wrth ddarparu gwybodaeth a gwasanaethau yn her sylweddol i'r holl wasanaethau ac unigolion sy'n rhan o'r broses, a bydd angen newid diwylliannol ac agweddol ar draws y sefydliadau. Gan hynny mae'r strategaeth hon a'r cynllun gweithredu tanategol yn canolbwyntio ar amrywiaeth eang o hyfforddiant a gweithgareddau cynyddu ymwybyddiaeth i staff ar draws sefydliadau fel y ffordd fwyaf pwerus a brofwyd o newid ymddygiad. 
 
Mae'r amrywiaeth eang o weithgareddau ymgysylltu a gyflawnwyd gyda gofalwyr ledled ardal ABMU wedi bod yn ganolog i ddatblygu'r strategaeth hon. Cyflwynwyd rhaglen cynyddu ymwybyddiaeth gynhwysfawr ym mhob ardal yn Abertawe, Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr er mwyn rhoi gwybodaeth i staff a gofalwyr am y Mesur Gofalwyr ac i wrando ar broblemau, pryderon ac awgrymiadau'r gofalwyr. Gofynnwyd i'r gofalwyr am ddarpariaeth gyfredol gwybodaeth a chefnogaeth a sut mae angen gwella hyn. Yn ogystal cynhaliwyd cyfres o sesiynau llai lle aeth staff iechyd a gofal cymdeithasol i gyfarfodydd gyda gofalwyr i sicrhau eu bod yn gyfforddus yn mynegi'u barn. Roedd y prosesau hyn yn hynod werthfawr a manylodd gofalwyr y problemau maent wedi'u profi a rhoi awgrymiadau defnyddiol ar gyfer gwybodaeth a chefnogaeth well a mwy cyson. O ganlyniad mae'u mewnbwn wedi rhoi cyfeiriad clir i ddatblygiad gwasanaethau a chefnogaeth i ofalwyr dros y tair blynedd nesaf, sydd wedi'u hadlewyrchu yn y cynllun gweithredu nes ymlaen yn y ddogfen hon. 
 
Gosoda'r strategaeth hon y gefnogaeth y bwriadwn ei rhoi i ofalwyr yng nghyd-destun gwybodaeth, cyngor a chefnogaeth dda. Bydd angen ymroddiad i gynnwys pawb, gan gynnwys gofalwyr, mewn penderfyniadau am gynllunio gofal, darparu gwybodaeth a hyfforddiant.
 
Bwriada'r bartneriaeth barhau i ymgysylltu â gofalwyr drwy ddatblygu cynlluniau gweithredu blynyddol a rennir yn agored â fforymau a grwpiau gofalwyr, a defnyddir hwy i werthuso cynnydd sefydliadau o fewn y bartneriaeth. 

CYNNWYS

• CYFLWYNIAD
• DIBEN
• EGLURO'R MESUR STRATEGAETHAU AR GYFER GOFALWYR (CYMRU)
• CYD-DESTUN Y POLISI
• DIFFINIAD GOFALWR
• PROFFIL O OFALWYR YN ABM
• GOFALWYR IFANC
• ROLAU'R GIG AC AWDURDODAU LLEOL O RAN GWYBODAETH AC YMGYNGHORI
• GWELEDIGAETH AC AMCANION Y STRATEGAETH
• CYNLLUN GWEITHREDU
• RHOI AR WAITH A CHYFLAWNI
• ATODIADAU

CYFLWYNIAD 

Croeso i'r Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori i Ofalwyr. Paratowyd y Strategaeth mewn partneriaeth rhwng Bwrdd Iechyd ABMU, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, Dinas a Sir Abertawe, Gwasanaethau Gofalwyr ym mhob ardal, sefydliadau'r trydydd sector a gofalwyr eu hunain. Drwy gydol y Strategaeth cyfeirir at y partneriaid uchod fel y 'Bartneriaeth Gofalwyr' hefyd. Mae ardal ABM yn cynnwys Abertawe, Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr, sydd mewn lliw ar y map isod: 

DIBEN 

Diben y Strategaeth hon yw sicrhau bod Bwrdd Iechyd ABMU a'r tri awdurdod lleol a enwyd uchod yn cydweithio i rannu gwybodaeth ac ymgynghori gyda gofalwyr wrth ddefnyddio gwasanaethau iechyd ac awdurdod lleol. Mae'r Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) yn rhoi gofyniad statudol ar y GIG ac awdurdodau lleol yng Nghymru i weithio mewn partneriaeth i baratoi Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori i Ofalwyr. O ganlyniad paratowyd y Strategaeth hon ar gyfer ardal ABM ar gyfer cyfnod o dair blynedd o 1 Ebrill 2013 tan 31 Mawrth 2016. Bydd hyn yn sicrhau y ceir y newid diwylliannol sylweddol sy'n angenrheidiol i wireddu gweledigaeth y Strategaeth hon cyn cyhoeddi Bil Gwasanaethau Cymdeithasol a Lles (Cymru). Dylid darllen y Strategaeth hon ar y cyd â'r strategaethau gofalwyr amlasiantaethol sydd eisoes mewn lle ym mhob ardal awdurdod lleol. Mae Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori i Ofalwyr ABM yn ategu'r strategaethau partneriaeth hyn. Y Bwrdd Iechyd sy'n gyfrifol am gyhoeddi'r Strategaeth hon, ac mae'r Bwrdd Iechyd a'r awdurdodau lleol yn gyfrifol am ei gweithredu. O ganlyniad bydd y Strategaeth yn mynd drwy brosesau penderfynu corfforaethol ffurfiol y pedwar sefydliad ym mis Mawrth/Ebrill 2013 i sicrhau ymroddiad llawn i'r agenda heriol a amlinellir yn y Strategaeth a'r Cynllun Gweithredu cysylltiedig. 

EGLURO'R MESUR STRATEGAETHAU AR GYFER GOFALWYR (CYMRU) 

Diben y Mesur ar gyfer Gofalwyr yw galluogi Cynulliad Cenedlaethol Cymru i gyflwyno dyletswyddau cyfreithiol newydd ar y GIG ac awdurdodau lleol yng Nghymru i weithio ar y cyd gyda Gofalwyr ac mewn ymgynghoriad â nhw i baratoi, cyhoeddi a gweithredu Strategaeth ar gyfer Darparu Gwybodaeth i Ofalwyr ac Ymgynghori â Hwy ar y cyd. Mae'r Mesur yn cwmpasu'r holl wasanaethau a ddarperir gan awdurdodau lleol a'r GIG, p'un a ydynt yn cael eu darparu'n uniongyrchol neu'n cael eu darparu gan eraill. Nid yw'r Mesur wedi'i dargedu at unrhyw grŵp oedran penodol ac mae'n cwmpasu gofalwyr o bob oed, gan gynnwys gofalwyr ifanc (dan 18 oed) a gofalwyr sy'n oedolion ifanc.

Diben cyffredinol y Mesur yw gwella bywydau gofalwyr yn y meysydd allweddol canlynol: 

• Datblygu strategaethau gwybodaeth lleol a fydd yn sicrhau bod gofalwyr yn derbyn "gwybodaeth a chyngor priodol". 
• Ymgysylltu'n actif a chynnwys gofalwyr wrth wneud penderfyniadau am ddarpariaeth gwasanaethau i ofalwyr neu'r person sy'n derbyn gofal. 
• Ymgynghori ynghylch cynllunio, comisiynu a darparu gwasanaethau lleol sy'n effeithio ar ofalwyr neu'r bobl maent yn gofalu amdanynt. 
• Nid gyda gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol yn unig y bydd partneriaethau, byddant yn cynnwys meysydd eraill hefyd, megis tai, addysg, hamdden etc. a'r trydydd sector a'r sector preifat. 

Mae canllaw Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori yn ceisio mynd i'r afael â'r canlynol: 

• Sicrhau bod gan ofalwyr yr wybodaeth gywir ar yr amser cywir i'w cefnogi yn eu rôl gofalu. Rhaid bod yr wybodaeth ar gael yn hawdd, yn berthnasol ac yn ffeithiol gywir i ofalwyr, yn ogystal â chydnabod yr angen am olwg tymor hirach ar anghenion gwybodaeth gofalwyr. 
• Sicrhau bod asiantaethau statudol yn ymgysylltu'n gywir â gofalwyr fel partneriaid yn narpariaeth gofal, gan eu cynnwys ar bob lefel wrth asesu, darparu a gwerthuso trefniadau gofal. 

Bydd y Bwrdd Iechyd ac awdurdodau lleol yn cydnabod nad ydynt yn gallu cyflawni'r canlyniadau a osodir yn y Strategaeth hon heb fewnbwn a chefnogaeth y Gwasanaethau Gofalwyr sefydledig yn Abertawe, Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr. Caiff ei rôl bresennol ef a sefydliadau sy'n cynrychioli gofalwyr e.e. sefydliadau cymorth i ofalwyr ehangach megis Hafal, Cruse, Mind, Cymdeithas Alzheimer etc. wrth gefnogi gofalwyr ei gwerthfawrogi a'i chynnwys yn y strategaeth hon. Bydd hefyd yn bwysig datblygu trefniadau partneriaeth cadarn â Byrddau Gwasanaethau Lleol a Byrddau Diogelu Lleol, gan fwydo i'r Strategaethau Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Lles a Chynlluniau Plant a Phobl Ifanc lleol.

CYD-DESTUN Y POLISI

Mae Law yn Llaw at Iechyd a'r papur Gwasanaethau Cymdeithasol Cynaliadwy i Gymru: Fframwaith Gweithredu a Diweddaru'r Strategaeth ar gyfer Gofalwyr yng Nghymru yn cydnabod rôl gofalwyr wrth wella iechyd a lles y rheiny maent yn gofalu amdanynt. Yn ogystal â darparu gofal iechyd mae gofalwyr yn helpu i hyrwyddo annibyniaeth, atal neu oedi derbyniadau i'r ysbyty neu gartrefi gofal a hwyluso rhyddhau cynnar ac effeithiol o'r ysbyty.

Gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer gofalwyr yw:

• Hwyluso adnabod gofalwyr yn gynnar gan y sefydliad(au), a thrwy hynny gwella gallu gofalwyr i ddefnyddio'r wybodaeth a'r gwasanaethau y mae eu hangen arnynt i'w helpu i ofalu ac er mwyn diogelu eu hiechyd meddwl a chorfforol eu hunain. Mae angen gwneud hyn ar draws gwasanaethau i oedolion a phlant.
• Sicrhau bod gofalwyr yn derbyn cefnogaeth yn gynharach ac wedi'i chynllunio'n well, drwy bartneriaethau lleol neu gomisiynu ar y cyd yn cynnwys y GIG, awdurdodau lleol, y trydydd sector a'r sector preifat.
• Creu newid diwylliannol i rymuso gofalwyr yn y broses benderfynu o ran rheoli gofal ac ar lefel strategol wrth gynllunio a darparu gwasanaethau.
• Sicrhau y caiff problemau gofalwyr eu prif ffrydio i arferion gwaith pob dydd y GIG a staff eraill, gan sicrhau bod gwaith staff gyda gofalwyr yn bartneriaeth effeithiol i gefnogi'r gofalwyr a hefyd i wneud y gorau o ofal cleifion/defnyddwyr.

Mae deddfwriaeth yn rhoi dyletswydd ar awdurdodau lleol i asesu anghenion gofalwyr a'r gwasanaethau a thaliadau uniongyrchol i ofalwyr. Mae tair statud wahanol sy'n rheoleiddio natur a chanlyniadau asesiad gofalwr:

• Deddf Gofalwyr (Cydnabyddiaeth a Gwasanaethau) 1995
• Deddf Gofalwyr a Phlant Anabl 2000
• Deddf Gofalwyr (Cyfle Cyfartal) 2004

Y polisi cenedlaethol allweddol a'r dogfennau canllaw sy'n symud datblygu a chomisiynu gwasanaethau gofalwyr ymlaen yw:

• Strategaeth ar gyfer Gofalwyr yng Nghymru (Llywodraeth Cynulliad Cymru 2000, adolygwyd 2006/7) -Strategaeth newydd i Ofalwyr y bydd Llywodraeth Cymru'n ei chyhoeddi ym mis Ebrill 2013 
• Herio'r Myth: "Mae'n nhw'n gofalu am ei gilydd" (Llywodraeth Cynulliad Cymru 2003)
• Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) 2010 - Rheoliadau ac Arweiniad yn (2011)
• Bil Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) - a gyhoeddwyd ym mis Chwefror 2013

Mae Mesur Iechyd Meddwl (Cymru) 2010 yn ddeddfwriaeth newydd a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru i helpu pobl â phroblemau iechyd meddwl, a chyflwyna hawliau arwyddocaol newydd hefyd i'w gofalwyr. Un o rolau'r Gwasanaethau Cymorth Iechyd Meddwl Sylfaenol Lleol newydd, a ddarperir ar y cyd gan awdurdodau lleol a Bwrdd Iechyd yr ardal, yw rhoi gwybodaeth a chyngor i unigolion a'u gofalwyr am driniaeth a gofal, gan gynnwys y dewisiadau sydd ar gael iddynt, yn ogystal â'u harwyddbostio at ffynonellau cefnogaeth eraill. Yn unol â'r Mesur Iechyd Meddwl mae'n ofynnol bod pawb â phroblemau iechyd meddwl difrifol sy'n derbyn gwasanaethau iechyd meddwl eilaidd yn cael cynllun gofal a thriniaeth ac y cymrir pob cam ymarferol i ymgynghori â gofalwyr y person yn ystod paratoad neu adolygiad y cynllun gofal hwn. 

Cyn ymgynghori â'r gofalwyr rhaid ystyried barn y defnyddiwr gwasanaeth, ond hyd yn oed pan nad yw'r defnyddwyr eisiau unrhyw ymgynghoriad â'r gofalwr, mae gan y cydlynydd gofal hawl i wneud hynny os yw o'r farn mai dyna'r peth cywir i'w wneud. Unwaith y cytunir ar gynllun gofal a thriniaeth mae'n ofynnol yn unol â'r Mesur i rannu copi gyda'r gofalwyr, ac mae gan y gofalwyr hawl i wneud cais i adolygu'r cynllun os credant fod angen gwneud hynny. Bydd gwneud pobl yn ymwybodol o'r hawliau hyn a chydymffurfio â gofynion y ddeddfwriaeth yn cyfrannu at newid y berthynas rhwng darparwyr gwasanaeth a gofalwyr mewn gwasanaethau iechyd meddwl, a ddylai rhoi mwy o wybodaeth, cefnogaeth a chymorth i'r gofalwyr i gyflawni'u rôl gofalu.

DIFFINIAD GOFALWR

Diffiniad Gofalwr yn y Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) yw unigolyn, boed yn oedolyn neu'n blentyn, sy'n darparu neu'n bwriadu darparu swm mawr o ofal yn rheolaidd i:

(a) blentyn sy'n anabl o fewn ystyr Rhan 3 Deddf Plant 1989; neu (b) unigolyn sy'n 18 oed neu'n

Gall fod yn rhywun sydd â chyfrifoldeb am ddarparu neu drefnu gofal i rywun arall nad yw'n gallu gofalu am ei hun oherwydd cyflyrau hirdymor, salwch meddwl, anabledd, henaint neu gamddefnyddio sylweddau.

Mae llawer o ofalwyr yn byw yn yr un maent yn gofalu amdano. Mae eraill yn byw yn gyfagos neu'n ymweld yn rheolaidd. Mae rhai yn byw peth pellter i ffwrdd ac yn ymweld yn wythnosol neu'n fisol. Mae rhai yn darparu gofal am gyfnod cyfyngedig o amser neu fel rhan o rwydwaith cymorth teuluol anffurfiol. Mae rhai yn darparu gofal i fwy nag un person. Yn aml mae gofalu yn effeithio ar y teulu cyfan, nid un person yn unig, ac nid oes y fath beth â gofalwr nodweddiadol. 

Efallai nad yw gofalwyr yn gweld eu hunain fel gofalwyr, ond yn anad dim yn gweld eu hunain fel rhiant, plentyn, fod yn ymarferol, yn emosiynol neu'n ariannol, yn amrywio'n fawr. Er enghraifft, gall gofalwr sy'n helpu rhywun â phroblem iechyd meddwl amrywiol ddarparu cymorth emosiynol. Gall rhywun sy'n gofalu am berson sy'n dost, yn anabl neu'n eiddil ddarparu gofal personol (h.y. helpu i ymolchi) a chynorthwyo gyda thasgau ymarferol.

Gall cymryd rôl/cyfrifoldeb gofalu fod yn broses raddol neu gall ddigwydd dros nos. Er enghraifft, gellir taflu rhywun i mewn i ofalu pan fo partner yn cael gwrthdrawiad car neu strôc. I eraill gall ddigwydd yn fwy graddol pan fo iechyd perthynas yn gwaethygu dros amser, ac maent yn ei weld fel rhan o fywyd teuluol. Nid ydynt yn cydnabod eu bod yn troi fwyfwy yn ofalwr wrth i'r person maent yn gofalu amdanynt angen mwy o ofal. Nid yw pobl bob amser yn sylweddoli eu bod wedi cymryd cyfrifoldebau gofalu ychwanegol, a bod ganddynt hawl i gymorth yn eu rôl fel gofalwr. Hefyd mae'r angen i gefnogi gofalwyr nad oes ganddynt gyfrifoldebau gofalu mwyach yr un mor bwysig. Yn aml mae'r rheiny sydd wedi colli anwylyd wedi blynyddoedd o ofal angen cefnogaeth, cwnsela profedigaeth neu gyngor ar ddysgu/gyrfa. 

Mae llawer o ofalwyr yn cyflawni rôl gofalu yn ogystal â gweithio, mynychu'r ysgol neu fagu'u teulu eu hunain. Yn ogystal â gofalu, gall gofalwyr hefyd orfod delio â heriau eraill yn eu bywydau e.e. efallai bod ganddynt anabledd eu hunain, gallent fod yn rhiant-ofalwr neu'n gofalu am berson â phroblemau iechyd meddwl, neu gallent fod yn ceisio cydbwyso gwaith, astudio a gofalu. Nid oes rhaid i'r gofalwr fyw gyda'r person maent yn gofalu amdanynt i gael eu hystyried fel gofalwr ac mae'r gofal a ddarperir yn ddi-dâl. Mae gofalwyr ganddynt anghenion a galw gwahanol ar eu hamser. Daw gofalwyr o bob cefndir a sefyllfa; gallant fod o unrhyw oedran, rhyw a diwylliant.

Gofalwyr Duon a Lleiafrifoedd Ethnig

Mae'r Bartneriaeth Gofalwyr yn cydnabod anghenion gwahanol Gofalwyr Duon a Lleiafrifoedd Ethnig (BME). Mae amrywiaeth o ddiwylliannau gwahanol yn ardal ABM sy'n cyfrannu ar amrywiaeth ei phoblogaeth. O ganlyniad mae'n bwysig cefnogi Gofalwyr Duon a Lleiafrifoedd Ethnig mewn ffordd sy'n diwallu'u hanghenion penodol, a fydd yn wahanol yn ôl eu crefydd a chefndir diwylliannol, yn unol â'r Ddeddf Cydraddoldeb. 

PROFFIL GOFALWYR YN ARDAL ABM

Mae'r ardal a wasanaethir gan Fwrdd Iechyd ABMU yn cynnwys ardaloedd awdurdodau lleol Abertawe, Castellnedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr, gyda phoblogaeth oddeutu 540,000 o bobl. 

Dengys y tabl isod y nifer o ofalwyr ym mhob ardal ar sail data Cyfrifiad 2001 a 2011:

Dengys y tabl uchod bod gofalwyr yn cynrychioli tua 13% o boblogaeth ABM - mewn cyd-destun, oddeutu tair gwaith cymaint â'r nifer o bobl sy'n gweithio i'r Bwrdd Iechyd. Dengys yr uchod hefyd fod y nifer o ofalwyr yn ardal ABM wedi cynyddu 5,166 rhwng 2001 a 2011. Am y rhesymau a nodir uchod (t.10), mae'n debygol bod llawer o dan-adrodd yn atebion y Cyfrifiad - mae'n debygol bod y nifer go iawn o ofalwyr yn ardal ABMU yn llawer uwch. 

GOFALWYR IFANC

Diffiniad Gofalwr Ifanc yw:

Mae "Gofalwr Ifanc" yn berson sydd o dan 18 oed ac sy'n gyfrifol am rywun sy'n dost, yn anabl, yn hen, yn profi trallod meddwl neu wedi'i effeithio gan gamddefnyddio sylweddau, neu â chyfrifoldeb sylweddol am ofalu am 

Daw plentyn yn Ofalwr Ifanc pan fo lefel y gofal a chyfrifoldeb i'r person sydd angen gofal yn troi'n amhriodol i'r plentyn hwnnw, a gall effeithio ar ei les emosiynol neu gorfforol neu gyflawniad addysgol ei hun.

Fel oedolion sy'n ofalwyr, nid oes gofalwr ifanc nodweddiadol. Efallai eu bod mewn cartrefi ag un rhiant yn gofalu am fam gydag e.e. sglerosis ymledol; efallai eu bod mewn teulu â dau riant, ond maent yn ofalwr sylfaenol o hyd i'r rhiant/rhieni tost neu anabl; neu efallai eu bod yn cynorthwyo brawd neu chwaer ag anghenion arbennig. Mae llawer o ofalwyr ifanc yn ofalwyr sylfaenol - yr unig berson sy'n darparu gofal - lle bo eraill yn rhannu'r cyfrifoldeb ag aelodau eraill o'r teulu. Mae ganddynt anghenion sy'n unigryw iddyn nhw fel plant a phobl ifanc.

Diogelir hawliau dynol plant a phobl ifanc drwy Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn (UNCRC). Mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu'r rhain ac maent wedi'u cynnwys mewn canllawiau cenedlaethol a lleol fel saith 'Amcan Craidd' ar gyfer darparu gwasanaethau i blant a phobl ifanc. Maent fel a ganlyn:

• cael dechrau teg mewn bywyd;
• cael amrywiaeth gynhwysfawr o gyfleoedd addysg a dysgu;
• mwynhau'r iechyd gorau posibl ac nad ydynt yn cael eu cam-drin, eu fictimeiddio na'u hecsbloetio;
• cael mynediad i weithgareddau chwarae, hamdden, chwaraeon a diwylliannol;
• cael eu clywed, eu trin â pharch, a bod eu hil a'u hunaniaeth ddiwylliannol yn cael eu cydnabod;
• cael cartref diogel a chymuned sy'n cefnogi lles corfforol ac emosiynol;
• osgoi cael eu rhoi dan anfantais oherwydd tlodi.

Mae gwahaniaeth rhwng gofalwyr ifanc ac oedolion ifanc sy'n ofalwyr (18 i 25 oed) a'u hanghenion. Mae'r ddau mewn cyfnodau datblygiadol gwahanol yn eu bywydau; mae un 'oedolion' yn gyfreithlon. Er bod eu profiadau a'u hanghenion yn debyg, mae hefyd gwahaniaethau pwysig y dylid eu hystyried e.e. newid i addysg bellach neu uwch neu gyflogaeth gyda'r pwysau ychwanegol hwn. Mae problemau hefyd gyda Brodyr/Chwiorydd sy'n Ofalwyr a'r pwysau a wynebant wrth ofalu am frawd neu chwaer os nad yw'r rhiant yn gallu cyflawni'r dyletswyddau, neu'n gwneud hynny weithiau yn unig.

Dyma'r nifer o Ofalwyr Ifanc ym mhob awdurdod lleol yn ardal ABM yn ôl data Cyfrifiad 2001 a 2011 (nid yw niferoedd Gofalwyr Ifanc ar gyfer 2011 wedi'u cyhoeddi adeg ysgrifennu'r strategaeth hon, ond cânt eu cynnwys wedi'u cyhoeddi):

Cyfeiria'r strategaeth hon at ofalwyr mewn synnwyr cyffredinol h.y. mae camau gweithredu penodol i ofalwyr ifanc sy'n anwybyddu oedran wedi'u gosod yn y cynllun gweithredu hwn. Bydd Partneriaeth Gofalwyr ABM yn gweithio gyda gofalwyr ifanc i ddatblygu gwybodaeth benodol sy'n bwysig iddynt, i bennu'u hanghenion o ran ymgynghori ac yn cysylltu â fforymau gofalwyr ifanc ar ddatblygu gwasanaethau. Ar ben hynny, bydd adrannau addysg awdurdodau lleol yn chwarae rôl allweddol wrth roi gwasanaethau penodol ar waith i helpu ysgolion ac i adnabod a chefnogi gofalwyr ifanc. Bydd Partneriaeth Gofalwyr ABM hefyd yn gweithio gyda thimau Camddefnyddio Sylweddau ac Iechyd Meddwl i ddatblygu gwybodaeth benodol ac arwyddbostio gofalwyr ifanc sydd â'r rolau gofalu penodol hyn.

Cyn bo hir bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi pecyn cymorth ar-lein i weithwyr proffesiynol iechyd, gwasanaethau cymdeithasol ac addysg, a fydd yn rhoi cyngor defnyddiol ar ddatblygu gwybodaeth, adnoddau a gwasanaethau i ofalwyr ifanc ac oedolion ifanc sy'n ofalwr. Bydd Partneriaeth Gofalwyr ABM yn defnyddio'r pecyn cymorth hwn yn ogystal ag adborth o ymgysylltu i gynllunio adnoddau ymgynghori a gwybodaeth lleol cadarn i ofalwyr ifanc.

PWYSIGRWYDD GWYBODAETH AC YMGYNGHORI

Mae'r wybodaeth a'r cyngor y mae eu hangen ar ofalwyr yn amrywiol a gall gynnwys pob agwedd ar fywyd. Dywedodd gofalwyr unigol eu bod yn teimlo straen pan nad oeddent yn gallu cael gwybodaeth ar amser. Mae gan ofalwyr tra hyddysg hwaliau fel gofalwyr. Bydd oddeutu 30% o ofalwyr yn 'newydd' i ofalu bob blwyddyn. O ganlyniad mae angen sicrhau bod gwybodaeth ar gael bob amser mewn amrywiaeth o leoliadau, gan gynnwys y gymuned, awdurdodau lleol, gwasanaethau'r trydydd sector ac iechyd.

Rôl y GIG

Dengys ymchwil mai pwynt cyswllt cyntaf y rhan fwyaf o ofalwyr â gwasanaethau yw lleoliad gofal sylfaenol. Rhaid adnabod gofalwyr a rhoi gwybodaeth iddynt cyn gynted â phosib. Nid cyfrifoldeb unigol yw hwn fodd bynnag, oherwydd dylid ymgynghori â gofalwyr a rhoi gwybodaeth iddynt yn systematig drwy bob cyswllt â'r gwasanaeth iechyd, mewn gwasanaethau sylfaenol, cymunedol a gofal eilaidd. Mae Bwrdd Iechyd ABMU yn cydnabod graddfa'r newid diwylliant y mae angen ei osod yn y strategaeth hon, ac mae wedi gweithio gyda gofalwyr yn ystod 2012-13 i ymgysylltu ac ymgynghori'n helaeth ynghylch eu hanghenion penodol o ran gwybodaeth ac ymgynghori.

Amlinellir y materion allweddol a amlygwyd yn ystod y broses ymgysylltu isod. (Mae manylion pellach wedi'u cynnwys yn yr Atodiadau.)

Fel rhan o gyflwyniad yr arweiniad dylid darparu sesiynau addysg a hyfforddiant i holl staff iechyd a gofal cymdeithasol, yn ogystal â meddygon teulu ac eraill.

Dylid canolbwyntio ar staff rheng flaen a'r rheiny sydd mewn cyswllt uniongyrchol â gofalwyr, gan hefyd dargedu aelodau'r Bwrdd a swyddogion gweithredol er mwyn sicrhau cefnogaeth wleidyddol ac uwch aelodau.

• Mae argaeledd hyfforddiant yn bwysig - dylid cydnabod pwysau llwyth gwaith staff; a mynd â'r hyfforddiant i'r staff, nid staff i'r hyfforddiant e.e. offer ar-lein ac e-ddysgu.
• Newid ffocws o'r Claf i'r Claf a'r Gofalwr.
• Sicrhau bod staff yn gallu cyfathrebu anghenion gofal cleifion o ganlyniad i'w cyflwr/salwch a gwneud yn 
• Adolygu'r cymorth cyfredol sydd ar gael i ofalwyr yn ystod llwybr claf drwy'r gwasanaethau.
• Archwilio'r amrywiaeth o wasanaethau y mae eu hangen ar ofalwyr ac adnabod ffyrdd o'u cynnwys mewn darpariaeth gwybodaeth, ymgyrchoedd ymwybyddiaeth a gwasanaethau eiriolaeth.
• Adolygu'r materion sy'n ymwneud â gwybodaeth am rannu gofalwyr dynodedig rhwng asiantaethau. Unwaith yr adnabyddir hwy drwy Asesiad Gofalwyr, mae angen i'r ddogfennaeth fod yn 'fyw' a chael ei hadolygu a'i diweddaru'n rheolaidd yn hytrach na'i defnyddio fel enghraifft unigol.
• Adolygu'r holl wybodaeth sydd ar gael i ofalwyr, yn lleol ac yn genedlaethol, a sicrhau bod yr wybodaeth hon ar gael o un pwynt cyswllt ym mhob ardal awdurdod lleol, bod yr wybodaeth yn gyfredol a bod staff yn ymwybodol o sut i arwyddbostio gofalwyr at y pwynt cyswllt hwn.
• Ni ddylai gofalwyr orfod chwilota am wybodaeth a dylai fod ar gael yn llawer cynt.
• Mae angen cyfeirio neu arwyddbostio gofalwyr at wasanaethau gofalwyr yn llawer cynt.
• Mae angen i feddygon teulu a'u staff allu adnabod straen gofalwyr a derbyn hyfforddiant ymwybyddiaeth i'w cynorthwyo i wneud hyn.
• Mae angen gwybodaeth a chyngor da ar ofalwyr am fudd-daliadau lles e.e. ffurflenni a nodiadau canllaw wedi'u hysgrifennu mewn ffurf hygyrch a chymorth gan staff allweddol i gwblhau dogfennau.

Mae angen i weithwyr cymdeithasol a gweithwyr proffesiynol eraill fod yn fwy gwybodus i gynghori gofalwyr i wneud y gorau o'u budd-daliadau lles.

Mae derbyn gwybodaeth awdurdodau lleol yn broblem e.e. tai.

• Dylai asesiadau gofalwyr fod yn broses barhaus a dylid anfon dogfennau at y gofalwyr cyn y cyfarfod er mwyn iddynt baratoi.

Fel rhan o'r broses ymgysylltu cynhaliwyd ymarfer mapio gwybodaeth gyda gofalwyr er mwyn canfod y bylchau mewn darpariaeth. Eto, amlygwyd y materion canlynol, ac mae rhagor o fanylion yn yr Atodiadau:

• Angen gwella cyfathrebu effeithiau meddyginiaethau a goblygiadau dos i ofalwyr - dylid pwysleisio hyn i weithwyr iechyd proffesiynol, gan gynnwys fferyllwyr, meddygon etc.
• Mae pryder penodol ynghylch yr wybodaeth a'r cymorth sydd ar gael i ofalwyr sy'n gofalu am bobl ag anhwylder deubegynol, dementia neu sgitsoffrenia.
• Mae angen gwybodaeth safonol ar draws y tair ardal oherwydd mae lefelau gwahanol o ddarpariaeth gwybodaeth ar hyn o bryd. Lle bo gan un ardal adnodd penodol gellid ei rannu ag eraill. Mae hyn yn neilltuol wir o ran gofalwyr ifanc, lle bo angen diweddaru adnoddau hyfforddiant Llywodraeth Cymru i ysgolion uwchradd a datblygu fersiynau newydd ar gyfer ysgolion cynradd.
• Mae amseru'r ddarpariaeth gwybodaeth yn allweddol oherwydd gall gofalwyr deimlo wedi'u gorlethu gan y gwaith weithiau. Mae arwyddbostio at Wasanaethau Gofalwyr yn hynod bwysig, ac mae angen pwynt cyswllt sengl ar weithwyr proffesiynol iechyd a gofal cymdeithasol ym mhob ardal awdurdod lleol.
• Mae angen ffynhonnell gyffredinol o wybodaeth ar gyfer trafnidiaeth, gan gynnwys cynlluniau cludiant cymunedol, Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans Cymru, gwasanaethau cludo cleifion a chymhwysedd a gwybodaeth etc. Mae problemau penodol yn cynnwys teithio i ofal nyrsio, gofal seibiant a pharcio ar safleoedd ysbytai.
• Mae anghysondeb ymhlith gweithwyr proffesiynol o ran cyfeirio at wasanaethau gofalwyr ac asiantaethau cymorth cenedlaethol. Mae angen mynd i'r afael â hyn a rhaid sicrhau bod gweithwyr proffesiynol yn ymwybodol o'u rheidrwydd i gyfeirio drwy hyfforddiant a chynyddu ymwybyddiaeth.

Mae adnoddau gwybodaeth a chyfeirlyfrau ar gael, ond mae cymorth i wneud y penderfyniad cywir a hygyrchedd gwasanaethau eiriolaeth yn gyfyngedig, ac mae angen eu datblygu.

Mae angen darparu gwybodaeth am argaeledd cymorth mewn argyfwng a sut i'w gael.

• Mae amrywiaeth eang o daflenni gwybodaeth ar gael o bob sefydliad yn amlinellu sut i gwyno, ond gall fod yn ddryslyd ac weithiau mae gofalwyr yn amharod i gwyno oherwydd gall achosi perygl o golli gwasanaethau.
• Mae angen arwyddbostio gofalwyr at raglenni cymorth, hyfforddiant a dysgu priodol e.e. codi pobl yn ddiogel.
• Gall gwybodaeth adeg rhyddhau o'r ysbyty fod yn fylchog. Rhaid addysgu Nyrsys Cyswllt Rhyddhau o ran gwybodaeth i ofalwyr a Gwasanaethau Gofalwyr a'r ddogfennaeth a ddefnyddir ar gyfer anghenion cynllunio rhyddhau i atgoffa staff i ystyried anghenion gofalwyr.
• Mae problemau cyfrinachedd yn bryder oherwydd mae rhai gweithwyr proffesiynol yn anymwybodol o hawliau gofalwyr ac nid ydynt yn cyfathrebu gwybodaeth allweddol oherwydd eu bod yn credu'i bod yn gyfrinachol.

Rôl Awdurdodau Lleol

Mae awdurdodau lleol wedi bod yn gyfrifol am gefnogi gofalwyr mewn cydweithrediad â'r trydydd sector ers amser maith e.e. Gwasanaethau Gofalwyr. Arweiniwyd y cymorth gan yr adran gwasanaethau cymdeithasol, ond mae gan yr adran addysg gyfrifoldeb i ofalwyr ifanc a bydd gan yr adran dai rôl gyda phob gofalwr. Mae gan awdurdodau lleol gyfrifoldeb deddfwriaethol i asesu gofalwyr, ac mae gwybodaeth ac ymgynghori yn rhan fawr o'r broses hon.

Mae pob un o'r strategaethau a ddatblygwyd gan bartneriaid mewn ardaloedd awdurdod lleol wedi adnabod problemau penodol gyda darpariaeth gwybodaeth ac ymgynghori i ofalwyr ac wedi datblygu camau gweithredu o fewn eu strategaethau er mwyn mynd i'r afael â'r rhain. Adnabuwyd y rhain drwy broses barhaus o ymgysylltu â gofalwyr. Mae'n bwysig nodi yma yr adeiladwyd ar y camau gweithredu hyn ac maent wedi'u hintegreiddio yn y strategaeth hon. Maent yn cynnwys:

• Sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol yn gweld gofalwyr fel 'Partneriaid mewn Gofal'.
• Gwybodaeth a chymorth ar gael i ofalwyr ledled yr ardal.
• Cynnwys gofalwyr wrth drefnu gofal yn dilyn rhyddhau o'r ysbyty. 
• Gwybodaeth berthnasol ar gael i ofalwyr ifanc.
• Datblygu pecynnau gwybodaeth i ofalwyr a phennu pencampwyr meddyg teulu. 
• Sicrhau llais i ofalwyr mewn datblygu a darparu gwasanaethau.
• Sicrhau bod gan ofalwyr yr wybodaeth ddiweddaraf, gan gynnwys deddfwriaeth gofalwyr, i'w helpu i wneud penderfyniadau gwybodus am eu rôl gofalu.
• Gall gofalwyr gael yr wybodaeth gywir ar yr amser cywir.
• Darparu gwybodaeth am hawliau, gwasanaethau a budd-daliadau sy'n gywir, yn berthnasol ac ar gael.
• Sicrhau bod gwybodaeth i ofalwyr ar gael mewn amrywiaeth o ieithoedd a fformatau.
• Darparu hyfforddiant a chymorth i roi'r sgiliau a'r wybodaeth angenrheidiol i ofalwyr er mwyn iddynt gyflawni'u rôl gofalu.
• Dylid rhoi pecynnau gwybodaeth i bob gofalwr newydd a gyfeirir at y Gwasanaethau Gofalwyr sy'n cynnwys y Daflen Wybodaeth Gyffredinol i Ofalwyr, gwybodaeth am Asesu Gofalwyr, Cerdyn Argyfwng Gofalwyr a gwiriad budd-daliadau systematig.
• Bydd pob gofalwr yn y gronfa ddata yn derbyn Cylchlythyr y Gwasanaethau Gofalwyr. Bydd y cylchlythyr yn cynnwys gwybodaeth i riant-ofalwyr ac am yr hyfforddiant sydd ar gael.
• Cynnwys Gwybodaeth i Ofalwyr ar wefannau Galw Iechyd Cymru a Her Iechyd Cymru.
• Sicrhau bod mwy o ofalwyr 'cudd' yn ymwybodol o'r Gwasanaethau Gofalwyr a ffynonellau eraill o wybodaeth.
• Darparu gwybodaeth i riant-ofalwyr ac i gydweithwyr sy'n gweithio gyda rhiant-ofalwyr.
• Hyrwyddo defnyddio Cynllun Buddsoddwyr mewn Gofalwyr a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol i bob meddygfa meddyg teulu.
• Hyrwyddo'r wybodaeth gyfredol sydd ar gael i'r gymuned pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig.
• Adolygu'r wybodaeth a ddarperir i ofalwyr ifanc drwy daflenni ffeithiau a thudalennau gwe'r Gwasanaethau Cymdeithasol e.e. y tri awdurdod lleol yn ardal ABM i gael Gwasanaethau Gwybodaeth i Deuluoedd.

EIN GWELEDIGAETH

Ein gweledigaeth yw bod pob gofalwr, beth bynnag eu hoedran neu sefyllfa, yn cael eu cefnogi drwy gydol eu hamser fel gofalwr, yn derbyn gwybodaeth pan fo'i hangen mewn ffordd sy'n diwallu'u hanghenion, a bod yn bartneriaid llawn wrth gynllunio darpariaeth gofal a chymorth i'r rheiny maent yn gofalu amdanynt. Mae angen i hyn gydnabod bod anghenion gofalwyr yn newid dros amser, fel eu statws iechyd eu hunain a lefel y cymorth a allai fod ei angen arnynt er mwyn parhau yn eu rôl gofalu. Bydd cynnal y lefel hon o hyblygrwydd wrth ddarparu gwybodaeth a gwasanaethau yn her sylweddol i'r holl wasanaethau ac unigolion sy'n rhan o'r broses, a bydd angen newid diwylliannol ac agweddol ar draws y sefydliadau. Gan hynny mae'r strategaeth hon a'r cynllun gweithredu tanategol yn canolbwyntio ar amrywiaeth eang o hyfforddiant a gweithgareddau cynyddu ymwybyddiaeth i staff ar draws sefydliadau fel y ffordd fwyaf pwerus a brofwyd o newid ymddygiad.

AMCANION Y STRATEGAETH HON

Yn dilyn yr adolygiad hwn o ganlyniadau'r ymgysylltu helaeth gyda gofalwyr mewn digwyddiadau, trafodaethau yn y trosfwaol canlynol:

A1) Mae'r holl wybodaeth berthnasol ar gael i ofalwyr o bob oedran yn ardal ABMU. Mae'r wybodaeth ddiweddaraf ar gael ar yr amser cywir yn y lle cywir.

A2) Gall yr holl staff iechyd (gan gynnwys meddygon teulu) a gofal cymdeithasol sy'n dod i gysylltiad â gofalwyr adnabod gofalwyr, adnabod eu hanghenion, darparu'r wybodaeth briodol iddynt a'u harwyddbostio at wasanaethau perthnasol.

A3) Ymgysylltir ac ymgynghorir â gofalwyr mewn cysylltiad ag unrhyw benderfyniadau a wneir yn ystod eu taith drwy wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol sy'n effeithio arnynt neu'r person maent yn gofalu amdano.

A4) Wedi'u hadnabod cynigir Asesiad Gofalwyr i bob gofalwr cymwys (fel plentyn mewn angen os yn ofalwr ifanc), gan sicrhau yr eir i'r afael â'u hanghenion. Nid digwyddiad unigol yw'r asesiad, dylid ei adolygu'n rheolaidd a dylid monitro cefnogaeth barhaus y gofalwr.

A5) Mae Partneriaeth Gofalwyr yn bodoli rhwng Bwrdd Iechyd ABMU, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot, Dinas a Sir Abertawe, y Gwasanaethau Gofalwyr ym mhob ardal, sefydliadau'r trydydd sector a gofalwyr eu hunain fel bod ymroddiad i gydweithio parhaus i wella bywyd gofalwyr yn ardal ABM.

Y CAMAU GWEITHREDU Y BYDDWN YN EU CYMRYD ER MWYN CYFLAWNI'N HAMCANION

RHOI AR WAITH A CHYFLAWNI

Er mwyn rhoi'r Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori hon ar waith bydd angen i'r Bwrdd Iechyd, awdurdodau lleol a gwasanaethau gofalwyr gydweithio, gydag ymgysylltiad parhaus â gofalwyr. Bydd gyfer Gofalwyr yn gyfrifol am oruchwylio cyflwyno'r Strategaeth a monitro perfformiad. Mae Fframwaith Canlyniadau yn cael ei ddatblygu ar lefel cenedlaethol rhwng y Partneriaethau Gofalwyr ledled Cymru, a fydd yn creu set gadarn o fesurau perfformiad a fydd yn cadw gwybodaeth ystyrlon am sut mae bywydau gofalwyr wedi gwella ai peidio. Er hynny, bydd y canlynol yn agweddau pwysig ar ddarparu'r Strategaeth a sicrhau ein bod yn cyflawni'n hamcanion:

Cynlluniau Gweithredu Blynyddol

Nid yw'r Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori yn gynllun terfynol sefydlog, ond bydd yn darparu'r fframwaith trosfwaol i'w symud ymlaen dros y tair blynedd nesaf. Mae'r cynllun gweithredu a gynhwysir yn y strategaeth hon yn rhoi llun cyffredinol o'r math o weithredu y bydd ei angen dros y cyfnod o dair blynedd, ond caiff cynlluniau gweithredu manylach eu datblygu mewn partneriaeth â gofalwyr. Bydd y cynlluniau gweithredu blynyddol hefyd yn gosod camau gweithredu penodol i ofalwyr ifanc.

Monitro

Caiff cynnydd y cynlluniau gweithredu blynyddol ei fonitro'n chwarterol gan Gofalwyr, a rhoir adborth i Fforymau/Grwpiau Gweithredu Gofalwyr ym mhob ardal awdurdod lleol. Caiff cynnydd ei rannu â gofalwyr hefyd mewn digwyddiadau a sesiynau adborth anffurfiol rheolaidd. Bydd oedolion sy'n ofalwyr a gofalwyr ifanc hefyd yn cael cyfle i adolygu cydymffurfiaeth â'r Strategaeth mewn digwyddiadau a boreau coffi rheolaidd ledled ardal ABMU.

Atodiad 1

STRATEGAETHAU GOFALWYR YN ABERTAWE, CASTELL-NEDD PORT TALBOT A PHEN-Y-BONT AR OGWR

Mae awdurdodau lleol Abertawe, Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr wedi datblygu Strategaethau Gofalwyr ers sawl blwyddyn mewn partneriaeth â gofalwyr, partneriaid yn y trydydd sector ac adrannau eraill y llywodraeth, megis y gwasanaeth pensiynau a'r Ganolfan Byd Gwaith. Defnyddiwyd y strategaethau hyn i gwmpasu, datblygu a rhoi gwasanaethau hanfodol ar waith i ofalwyr yn yr ardaloedd hynny. Mae gan bob ardal Fforwm cysylltiedig. Nod y cynlluniau gweithredu yw amlygu'r problemau y mae gofalwyr yn eu hwynebu'n lleol, ac felly rhoi pethau mewn lle i ddatrys y problemau hynny. Mae'r blaenoriaethau cyfredol yn y cynlluniau gweithredu hyn fel a ganlyn:

Abertawe

• Bydd pob gofalwr cymwys yn cael cynnig asesiad o'u hanghenion eu hunain.
• Gweithdrefnau rhyddhau o'r ysbyty a chefnogaeth gymunedol fwy effeithiol.
• Bydd gofalwyr pobl sy'n gymwys am wasanaethau gofal cymunedol yn gallu cael seibiant o'u rôl gofalu.
• Mae anghenion gofalwyr yn fwy blaenllaw mewn strategaethau lleol gydag ymrwymiad i gynnwys ac ymgynghori â gofalwyr yn barhaus.
• Cynyddu'r gefnogaeth ar gyfer rhieni sy'n gofalu am blant a phobl ifanc.
• Dylai gofalwyr allu cael mynediad i hyfforddiant sy'n berthnasol i'w rôl gofalu.
• Sefydlu Canolfan Gofalwyr hawdd ei hadnabod sy'n rhoi cymorth, cefnogaeth a chyngor am fudd-daliadau lles, gwybodaeth a gwasanaethau ymgynghorydd proffesiynol.
• Cynnig mwy o gyfleoedd ym maes hamdden i ofalwyr.
• Cefnogaeth i ofalwyr sydd am ddychwelyd i'r gwaith a chefnogaeth i ofalwyr sy'n gweithio.
• Cefnogaeth well i ofalwyr du a lleiafrifoedd ethnig, a bydd staff statudol yn fwy ymwybodol o faterion diwylliannol.
• Bydd gofalwyr ifanc yn gallu cael gwybodaeth sy'n hawdd i bobl ifanc ei deall ynghylch eu hawliau fel gofalwyr, a'r cyngor a'r gefnogaeth sydd ar gael iddynt.
• Cynyddu ymwybyddiaeth o faterion pobl ifanc a gwella'r cyfleoedd hamdden a hyfforddiant.

Castell-nedd Port Talbot

• Trigolion Castell-nedd Port Talbot sy'n darparu gofal a chefnogaeth ddi-dâl yn cydnabod mai gofalwyr ydynt a'u bod yn gallu dewis manteisio ar wasanaethau i 'ofalwyr'.
• Cynyddu nifer y gofalwyr sy'n gwneud dewis gwybodus i fanteisio ar y cynnig i gael Asesiad Gofalwyr.
• Gwrando ar ofalwyr yng Nghastell-nedd Port Talbot, eu parchu a'u cydnabod am eu cyfraniad pwysig.
• Cefnogi gofalwyr i fod mor iach yn feddyliol ac yn gorfforol â phosib.
• Darparu amrywiaeth o wasanaethau cefnogi i ofalwyr a chleientiaid sy'n ceisio diwallu anghenion a nodwyd.
• Cefnogi gofalwyr ifanc a'u gwarchod rhag lefelau amhriodol o ofalu a darparu'r gefnogaeth angenrheidiol iddynt ddysgu, datblygu a mwynhau plentyndod cadarnhaol.
• Sicrhau bod gofalwyr yn derbyn y budd ariannol mwyaf sy'n berthnasol i'w hamgylchiadau unigol a'r gefnogaeth i fod yn weithgar yn economaidd a chael cyfle i fanteisio ar hyfforddiant, addysg a chyflogaeth.

Pen-y-bont ar Ogwr

• Ei gwneud hi'n haws i ofalwyr gael cymorth mewn argyfwng.
• Annog gofalwyr i adnabod eu hunain fel gofalwyr.
• Datblygu a hyrwyddo amrywiaeth o'r gwasanaethau sydd ar gael i alluogi gofalwyr i barhau yn eu rôl gofalu.
• Sicrhau llais i ofalwyr mewn datblygu a darparu gwasanaethau.
• Cyhoeddi materion gofalwyr yn gadarnhaol ac yn eang ledled y gymuned.
• Datblygu cofrestr ofalwyr ar gyfer rhwydwaith Bwrdd Iechyd ABMU.
• Sicrhau nad oes angen i ofalwyr ifanc ym Mwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr ddarparu 'gofal amhriodol'.
• Cynyddu ymwybyddiaeth o waith a'r nifer o ofalwyr ifanc ym Mhen-y-bont ar Ogwr mewn ysgolion yn gadarnhaol.
• Gwrando ar ofalwyr ifanc i lywio datblygiad gwasanaethau ar draws y bartneriaeth.
• Cynnydd o 20% yng nghyfradd taliadau uniongyrchol i'r gofalwyr sy'n gymwys.

Atodiad 2

Ymarfer Mapio Gwybodaeth

Ym mis Mehefin 2012 cynhaliwyd ymarfer mapio ym mhob ardal er mwyn adnabod arferion da darparu gwybodaeth i ofalwyr. Nod arall yr ymarfer hwn oedd canfod bylchau mewn darpariaeth er mwyn eu hamlygu i weithredu arnynt. Seiliwyd yr ymarfer mapio ar y gofynion gwybodaeth yng nghanllaw'r Mesur Gofalwyr. Yn gryno, mae enghreifftiau o ddarparu gwybodaeth yn dda, gyda Chanolfannau Gofalwyr yn bwyntiau ffocws pwysig er mwyn i ofalwyr allu cael yr wybodaeth hon. Fodd bynnag, mae problemau gyda'r wybodaeth a roir am ddos meddyginiaethau'r sawl sy'n derbyn gofal, y rheiny sy'n newydd i ofalu a ddim yn gwybod pa wasanaethau sydd ar gael, a phroblemau gyda safoni gwybodaeth ledled tair ardal ABMU. Mae copi manwl o'r ymarfer mapio wedi'i amlinellu isod ͘Bydd yr ymarfer mapio hwn, felly, yn arwain gweithredu cyffredinol y strategaeth hon.

Atodiad 3

Digwyddiad Ymwybyddiaeth o'r Mesur Gofalwyr

Ym mis Rhagfyr 2011 cynhaliwyd digwyddiad yng Nghastell-nedd Port Talbot lle gwahoddwyd gofalwyr o ledled ardal ABMU i adrodd am eu profiadau. Aeth nifer o siaradwyr proffil uchel i gefnogi'r fenter hon hefyd, gan gynnwys Sarah Austin (awdur Canllaw y Mesur), Hywel Francis (AS) a Dr Ed Roberts (Is-gadeirydd ABMU). Roedd y digwyddiad yn llwyddiannus iawn, gyda thros 80 aelod o staff yn bresennol o ofal sylfaenol, nyrsio cymunedol a'r gwasanaethau cymdeithasol.

Yn dilyn y digwyddiad cafwyd gweithdy i amlygu'r problemau mae gofalwyr yn eu hwynebu yn ardal ABMU, i adnabod y bylchau mewn darpariaeth gwasanaethau ac i grynhoi'r blaenoriaethau i'w symud ymlaen. Dyma nhw:

Mae angen canllawiau clir i adnabod pob gofalwr, gan sicrhau dull cyson ledled pob asiantaeth a galwedigaeth. Mae adnabod yn gynnar yn bwysig a dylid ei seilio ar synnwyr cyffredin, gan gydnabod arwyddion bod angen help. Fel rhan o gyflwyniad y canllawiau dylid darparu sesiynau addysg a hyfforddiant i holl staff iechyd a gofal cymdeithasol, yn ogystal â meddygon teulu ac eraill. Dylai'r addysg a'r hyfforddiant gynnwys y canlynol:

• Angen cynnwys y gofalwyr eu hunain.
• Dylid canolbwyntio ar staff rheng flaen a'r rheiny sydd mewn cyswllt uniongyrchol â gofalwyr, gan hefyd dargedu aelodau'r Bwrdd a swyddogion gweithredol er mwyn sicrhau cefnogaeth wleidyddol ac uwch aelodau.
• Rhannu arfer gorau oddi mewn ardal ABMU ac o fannau eraill a sicrhau dull cyson i ofalwyr.
• Mae argaeledd hyfforddiant yn bwysig - adnabod pwysau llwyth gwaith staff, cymryd hyfforddiant i'r staff yn hytrach staff i'r hyfforddiant e.e. offer ar-lein.
• Defnyddio pecynnau hyfforddiant cyfredol yn hytrach na datblygu rhai e.e. Pecyn Cymorth Gofalwyr RCGP i feddygon teulu.
• Newid ffocws o'r Claf i'r Claf a'r Gofalwr.
• Sicrhau bod staff yn gallu cyfathrebu'r anghenion gofal y bydd gan gleifion o ganlyniad i'w cyflwr/salwch a gwneud yn

• Adolygu'r cymorth sydd ar gael i ofalwyr ar hyn o bryd yn ystod taith y claf drwy'r gwasanaethau e.e. cyswllt ag addysg wrth weithio gyda gofalwyr ifanc.
• Archwilio'r amrywiaeth o wasanaethau y mae gofalwyr eu hangen a phennu ffyrdd o'u cynnwys mewn darparu gwybodaeth, ymgyrchoedd ymwybyddiaeth a gwasanaethau eiriolaeth e.e. argaeledd gwasanaethau seibiant i ofalwyr.Nod hyn fydd sicrhau ansawdd a chysondeb gwasanaethau ym mhob ardal, beth bynnag y côd post. 
• Adolygu'r materion sy'n ymwneud â gwybodaeth am rannu gofalwyr dynodedig rhwng asiantaethau. Unwaith yr adnabyddir hwy drwy Asesiad Gofalwyr, mae angen i'r ddogfennaeth fod yn 'fyw' a chael ei hadolygu a'i diweddaru'n rheolaidd yn hytrach na'i defnyddio fel enghraifft unigol. 
• Pennu gwybodaeth a ddarperir o ganlyniad i asesiadau gofalwyr ac archwilio ffyrdd o ddefnyddio'r data wrth gynllunio gwasanaethau.
• Adolygu'r holl wybodaeth sydd ar gael i ofalwyr, yn lleol ac yn genedlaethol, a sicrhau bod yr wybodaeth hon ar gael o un pwynt cyswllt, bod yr wybodaeth yn gyfredol a bod staff yn ymwybodol o sut i arwyddbostio gofalwyr. Mae angen i hyn gydnabod nad oes problem gydag ansawdd yr wybodaeth sydd ar gael o reidrwydd, ond mae angen gwella'r ffordd y darperir yr wybodaeth. Mae'n bwysig cysylltu darpariaeth gwybodaeth â dulliau cyfredol megis Galw Iechyd Cymru a dulliau yn y dyfodol megis Canolfannau Cyfathrebu ABMU, gan hefyd gydnabod bod gwybodaeth ar bapur yn bwysig o hyd a bod angen i bwyntiau cyswllt fod yn ddiriaethol. 
• Mae gweithio mewn partneriaeth ar bob lefel yn bwysig wrth gyflwyno'r strategaeth, megis cynnal perthnasoedd gweithio cyfredol rhwng Byrddau Iechyd ac awdurdodau lleol ac adeiladu ar yr ymgysylltu â gofalwyr eu hunain, meddygon teulu, y trydydd sector etc. Bydd y sefydliadau sy'n rhan o hyn hefyd yn gorfod sicrhau gweithio mewn partneriaeth yn fewnol e.e. perthnasoedd ag iechyd meddwl, addysg, anableddau dysgu etc.

Atodiad 4

Digwyddiad Mesur y Mesur - Pen-y-bont ar Ogwr

Cynhaliwyd y gynhadledd hon ar 20 Gorffennaf 2012 er mwyn cynyddu ymwybyddiaeth o'r Mesur Strategaethau ar gyfer Gofalwyr (Cymru) 2010 ac i gael barn staff a gofalwyr am wybodaeth a gwasanaethau gofalwyr yn ardal Pen-y-bont ar Ogwr. Ffurfiodd canlyniadau'r ymarfer mapio gwybodaeth, a nodir uchod, sail y gweithdai yn y prynhawn. Gwahoddwyd gofalwyr i ddod i un o'r gweithdai i roi adborth. Mae crynodeb llawn o'r themâu allweddol a gododd yn y digwyddiad isod:

1. Cymorth i Ofalwyr

• Mae angen gwybodaeth o ansawdd uchel ar ofalwyr sydd ar gael yn hawdd e.e. meddygfeydd meddyg teulu, ysbytai.
• Ni ddylai gofalwyr orfod chwilota am wybodaeth a dylai fod ar gael yn llawer cynt.
• Mae angen cyfeirio neu arwyddbostio gofalwyr at y Ganolfan Ofalwyr, y trydydd sector neu'r Gwasanaethau Cymdeithasol yn llawer cynt.
• Mae angen i feddygon teulu allu adnabod straen gofalwyr a derbyn hyfforddiant ymwybyddiaeth am ba wasanaethau sydd ar gael i ofalwyr.
• Dylai fod cofrestr o ofalwyr gan feddygon teulu a system i flaenoriaethu ymweliadau meddygon teulu pan fo angen. Yn aml mae'n rhy anodd iddynt ymweld â meddygfa.
• Mae angen gwybodaeth a chyngor da ar ofalwyr am fudd-daliadau e.e. ffurflenni a nodiadau canllaw wedi'u hysgrifennu mewn ffurf hygyrch. 
• Mae angen i weithdrefnau hawlio fod yn llawer llai biwrocrataidd. Mae angen help ar ofalwyr yn aml i gwblhau ffurflenni.

Mae angen i weithwyr cymdeithasol a gweithwyr proffesiynol eraill fod yn fwy gwybodus i gynghori gofalwyr i wneud y gorau o'u budd-daliadau.

• Mae lwfansau gofalwyr yn annigonol ar gyfer gweithio 24 awr y dydd.
• Nid oes digon o ofal seibiant na seibiant brys i ofalwyr.
• Mae cau Gofal Seibiant Maesgwyn wedi cael effaith niweidiol ar ofalwyr.
• Mae cynllunio ymlaen llaw ar gyfer gofal seibiant yn anodd oherwydd yn aml mae angen i unigolion gael y gofal mewn nifer o gartrefi gofal gwahanol.
• Mae cost cludiant ambiwlans arbenigol i ofal seibiant yn achos pryder mawr.
• Ymddengys bod diffyg adnoddau i ofalwyr yn gyffredinol.
• Mae gofalwyr yn teimlo bod angen iddynt fod yn bendant i gael y cymorth maent yn ei haeddu.
• Os yw'r person sy'n derbyn gofal yn gwrthod gofal seibiant, nid oes modd i'r gofalwr gael hoe.
• Mae angen gwybodaeth ariannol ar ofalwyr i gynllunio ar gyfer y dyfodol, gan gynnwys ewyllys, cronfa ymddiriedolaeth ac Atwrneiaeth.

Cymryd Rheolaeth - Taliadau Uniongyrchol a Chymorth a Gyfarwyddir gan Ddinasyddion

• Prif bwrpas y gweithdy hwn oedd egluro'r broses taliadau uniongyrchol, Cymorth a Gyfarwyddir gan Ddinasyddion ac ateb unrhyw ymholiadau.
• Mae angen hyfforddiant pellach ar staff i hyrwyddo defnyddio taliadau uniongyrchol, Cymorth a Gyfarwyddir gan Ddinasyddion a chyfrifon a reolir.
• Mae angen cymorth ar ofalwyr i reoli taliadau uniongyrchol a chyfrifon a reolir.
• Mae'n bwysig bod y contract cyflogaeth yn fanwl ac yn glir i bawb.

Codwyd nifer o broblemau gyda chynorthwywyr personol - mae gofalwyr yn ofni eu tramgwyddo.

• Pwy sy'n gyfrifol am hyfforddi cynorthwywyr personol?
• Pwy sy'n gyfrifol yn ystod cyfnodau salwch a gwyliau?
• Mae dryswch ynghylch beth y gellir defnyddio taliadau uniongyrchol ar eu cyfer.
• Gall cynorthwywyr personol gefnogi cynhwysiant cymdeithasol a darparu cymorth wedi'i deilwra.
• Mae gwybodaeth am daliadau uniongyrchol yn anghyfartal ac yn dibynnu ar wybodaeth y gweithiwr cymdeithasol.
• Mae pryder nad yw perthnasau sy'n byw yn yr un
• Beth yw'r drefn ar gyfer datrys anghytundeb?

Gofalwyr a'r Mesur Iechyd Meddwl

• Sicrhau y hyrwyddir arfer da.
• Mae angen cynnwys gofalwyr a defnyddwyr gwasanaeth fwy wrth gynllunio a datblygu gwasanaethau iechyd meddwl.
• Dylid cynnwys a gwrando ar ofalwyr pan fo aelod o'u teulu yn cael ei asesu oherwydd yn aml gall eu mewnbwn roi darlun clir o unrhyw broblemau a chyfrannu at ddiagnosis cywir.
• Mae llawer o ddefnyddwyr gwasanaeth ddim am fynd i'r gwasanaethau iechyd meddwl.
• Mae canfyddiad o adnoddau prin ar gyfer y rheiny sy'n dioddef problemau iechyd meddwl.
• Weithiau gall teuluoedd gael mwy o gymorth a gwybodaeth o'r trydydd sector na'r gwasanaethau cymdeithasol.
• Mae'r broses asesu yn hir a llafurus, ac mae angen ei symleiddio.

Rhannodd gofalwr brofiad ei fod wedi cymryd 38 o flynyddoedd i'w fab gael diagnosis. Cytunodd gofalwyr eraill bod angen argyfwng yn aml cyn cael cymorth. Mae cysylltiad cynt yn hollbwysig.

• Mae angen gwybodaeth a hyfforddiant ar ofalwyr i'w helpu i reoli salwch meddwl eu hanwyliaid.
• Roedd gofalwr yn gofalu am ei mam yn ei henoed yn methu â chael gweld ei gwybodaeth feddygol, gan achosi llawer o straen i'r teulu.
• Mae angen mwy o wybodaeth ar y cyhoedd oherwydd mae salwch meddwl yn bwnc
• Mwy o wybodaeth, a dylai gwasanaethau dargedu parhau i fod yn iach a gwasanaethau ataliol.
• Teimladau cryf gan ofalwyr am rannu gwybodaeth y person sy'n derbyn gofal, yn enwedig os yw'r person yn oedolyn.
• Dylai gofalwyr allu ailgyfeirio ar gyfer asesiad.

Beth all eich meddyg teulu ei wneud i chi?

• Adnabod yn gynnar drwy ddull rhagweithiol. Gwasanaethau gwybodaeth ar gael mewn meddygfeydd.
• Rhannu gwybodaeth am faterion cyfrinachedd, asesu risg a gallu.
• Gwella'r cyswllt â'r trydydd sector ac arwyddbostio at adnoddau.
• Haws cael gofal meddyg teulu a dilyniant gwell. 
• Pontio gofal yn well o wasanaethau plant i wasanaethau oedolion.
• Haws cael gofal diwedd oes.
• Rheoli iechyd gofalwyr yn rhagweithiol - gwiriadau iechyd rheolaidd.
• Pennu Pencampwr Gofalwyr ym mhob practis.

Dweud Eich Dweud - Gweithdai Gofalwyr Ifanc

• Angen rhagor o wybodaeth am broblemau gofalwyr ifanc e.e. swyddi sy'n canolbwyntio ar ofalwyr ifanc.
• Defnyddio'r cyfryngau, y teledu, straeon digidol, cyhoeddi storïau gofalwyr.
• Cynnwys diwrnodau ABCh mewn ysgolion yn y cwricwlwm.
• Nid yw pobl yn sylwi ar ofalwyr ifanc, mae'r ffocws ar y person anabl/rhiant/brawd neu chwaer. 
• mwy o ofalwyr ifanc i fod yn Bencampwyr Gofalwyr Ifanc.
• Nid yw gofalwyr ifanc am i bobl deimlo'n flin drostynt.
• Mae angen newid y rhagdybiaethau mewn ysgolion.
• Angen addysgu disgyblion yn ifanc ynghylch beth yw gofalwyr ifanc i leihau'r stigma/arunigedd.
• Tasgau/gweithdai mewn ysgolion i egluro profiadau gofalwyr ifanc.
• Pencampwyr Gofalwyr mewn ysgolion.
• Prosiect Gofalwyr Ifanc mewn ysgolion wedi'i arwain gan ofalwyr ifanc (gyda chaniatâd).
• Mae gofalwyr ifanc yn "gudd"; nid ydynt yn cael llawer o help.
• Nid yw athrawon yn ymwybodol o broblemau gofalwyr ifanc; nid ydynt yn gwybod sut i ymateb/beth i'w wneud.
• Mae gofalwyr ifanc yn colli cyfleoedd yn yr ysgol - mae angen mwy o seibiant arnynt.
• Mae mwy o bwysau ar ofalwyr.
• Nid oes cyllid ar gael i gynorthwyo gofalwyr ifanc.
• Mae angen i'r gymuned ehangach gael eu haddysgu'n well.
• Mae angen ffordd o adnabod gofalwyr ifanc, ond mewn ffordd gadarnhaol.
• Help gyda thasgau domestig adref i ofalwyr ifanc.
• Mwy o grwpiau megis y rheiny a hwylusir gan Gweithredu dros Blant.

Atodiad 5

Digwyddiad Hyfforddiant ac Ymwybyddiaeth - Castell-nedd Port Talbot

Cynhaliwyd y digwyddiad hwn ar 27 Medi 2012 gyda'r nod o gynyddu ymwybyddiaeth ymhlith staff y Bwrdd Iechyd a'r awdurdod lleol o'u cyfrifoldeb i ddiwallu anghenion gofalwyr. Rhoddwyd gwybodaeth i staff am y Mesur Gofalwyr a chafwyd trafodaethau i ganfod bylchau a hyfforddi anghenion a allai fod o fudd iddynt. Cafwyd trafodaethau hefyd am gyfleoedd yn y dyfodol a ffyrdd posib y gall sefydliadau a gofalwyr ledled Castell-nedd Port Talbot weithio gyda'i gilydd. Defnyddiwyd y digwyddiad i roi gwybod i ofalwyr am y cymorth sydd ar gael iddynt yn eu rôl gofalu hefyd, a'r cymorth sydd ar gael yn eu hardal. Cynhaliwyd gwerthusiad yn dilyn gweithgareddau'r dydd, a dyma'r canlyniadau:

Post - Holiadur Digwyddiad

Cwblhewch a dychwelwch yr holiadur canlynol.

(Ticiwch 9 y rhif priodol):

• Rwy'n Ofalwr
• Rwy'n gweithio i wasanaeth iechyd neu awdurdod lleo
• Arall, nodwch yma ................................................................................

Rhowch gylch o amgylch y rhif priodol

Atodiad 6

Fforwm Gofalwyr Abertawe - Sesiwn ar y Mesur Gofalwyr

Mae Fforwm Gofalwyr Abertawe yn natblygiad gwasanaethau i ofalwyr yn Abertawe. Cynhaliwyd y sesiwn hon ar 5 Hydref 2012 fel rhan o raglen gyfarfodydd reolaidd y Fforwm. Cafwyd cyflwyniadau ar y Mesur Gofalwyr, yna gofynnwyd i'r mewn sesiwn weithdy agored i drafod eu hanghenion penodol o ran gwybodaeth ac ymgynghori. Bu'n sesiwn fywiog a rhyngweithiol, a rhoddwyd cyfle i'r gofalwyr siarad am eu hanghenion gwybodaeth ac ymgynghori, ac ar ben hynny i fynegi pryderon a holi cwestiynau am y Mesur Gofalwyr . Mae crynodeb o sylwadau a chanlyniadau'r sesiwn agored isod:

Gwybodaeth ac Ymgynghori

• Mae angen i hyfforddiant ac ymwybyddiaeth o anghenion gofalwyr gynnwys staff fferyllfa, derbynyddion meddygon teulu, deintyddion Adnabod gofalwyr - ydy'r staff cywir yn cael eu targedu?
• Cael gwybodaeth am awdurdodau lleol e.e. Adran Dai 
• Angen datrys anawsterau rhannu gwybodaeth
• Cydlynu canolog
• Angen cynyddu proffil
• Mwy o wybodaeth ar gopi caled am fod diffyg TG yn broblem i rai gofalwyr
• Asesiadau gofalwyr - anfon ffurflen asesiad wedi'i hargraffu at ofalwyr cyn y cyfarfod asesu
• Mwy o eco-fapio a phennu pwyntiau cyswllt i ofalwyr
• Ymddengys mai Canolfannau Gofalwyr yw'r unig le i gael gwybodaeth ddibynadwy
• Nid oeddwn yn gwybod beth mae gweithwyr cymdeithasol yn ei wneud na sut i gael gafael arnynt, mae angen i ni gredu y byddwch yn gwneud yr hyn a ddywedwch
• Dylid gofyn i bobl sy'n mynd i feddygfa meddyg teulu os ydynt yn gofalu am rywun
• Mae angen llawdriniaeth arnaf, ond pwy fydd yn gofalu am fy mam pan fyddaf yn yr ysbyty/yn gwella?
• Mae grwpiau cymdeithasol gofalwyr yn rhoi gwybodaeth imi - nid oeddwn yn gwybod unrhyw beth am gael gwybodaeth 
• Mwy o wybodaeth am geir cymunedol
• Byddai'n ddefnyddiol cael rhagor o wybodaeth am bobl yn dilyn salwch
• Gwybodaeth fanylach am brosesau go iawn cysylltu â chartrefi nyrsio am wybodaeth etc.
• Byddai'r 

Amrywiol

• Mae llawer o sefydliadau trydydd sector bellach yn cefnogi amcanion strategol y sector statudol yn actif - dylai fod dau linyn o gytundebau trydydd sector i gydnabod hyn: un ar gyfer cymorth a gwerth ychwanegol ac un ar gyfer cyflawni targedau mewnol o gronfeydd canolog 
• Mae oedran yn rhwystr mewn gwasanaethau iechyd
• Fel gofalwyr sy'n gweithio dylem allu ennill cyflog mwy realistig cyn colli'r lwfans gofalwyr. Hefyd, pam bod y lwfans gofalwyr yn dod i ben pan rydym yn dod yn bensiynwyr? A yw'r gofal yn dod i ben hefyd?
• A oes gormod o benaethiaid?
• Proffil gofalwyr - mae gofalwyr yn teimlo nad ydynt yn cael eu gwerthfawrogi, felly ni fyddant yn dod ymlaen
• Datblygiad cymunedol o ran gofalu/gofalwyr
• Nid wyf yn bodloni meini prawf rhai gwasanaethau ac nid ydynt yn hyblyg. Mae angen mwy o hyblygrwydd, nid ticio blychau
• Adrannau ddim yn siarad (tai, iechyd, gwasanaethau cymdeithasol) gan ei gwneud hi'n anodd i ofalwyr, achosi oedi, oedi hir i wasanaethau/weithredu
• Mae rhai gwasanaethau yn diwallu anghenion mam a fy rhai i, ond ddim y ddau gyda'i gilydd
• Meini prawf dryslyd neu'n rhy uchel

Atodiad 7

Sesiynau Dweud Eich Dweud i Ofalwyr

Cynhaliwyd cyfres o sesiynau dweud eich dweud i ofalwyr ledled Abertawe, Castell-nedd Port Talbot a Phen-ybont ar Ogwr yn hydref 2012. Cynlluniwyd y sesiynau i ganiatáu gofalwyr i wneud sylwadau a thrafod y Strategaeth Gwybodaeth ac Ymgynghori ddrafft mewn lleoliad cartrefol yng Nghanolfannau Gofalwyr Abertawe a Phen-y-bont ar Ogwr, a hefyd yn lleoliad cyfarfod Gwasanaeth Gofalwyr Castell-nedd Port Talbot yn Aberafan. Roedd cyfraniad gofalwyr yn y sesiynau hyn yn hynod werthfawr, ac amlygwyd camau gweithredu a gynhwyswyd yn y cynllun gweithredu nes ymlaen yn y ddogfen hon. Mae crynodeb o ganlyniadau'r sesiynau Dweud Eich Dweud isod.

Mae'n bwysig nodi nad oedd y sesiynau uchod yn ymwneud â chynnwys y strategaeth hon, ond roedd y gofalwyr am i bobl wrando arnynt yn eu hamser eu hunain fel rhan o'r mewn digwyddiadau mawr cyhoeddus. Ar adegau ni thrafododd y pethau sy'n eu pryderu fwyaf a'r help maent ei angen mewn argyfwng.

SYLWADAU A DDERBYNIWYD YN Y

SESIWN "DWEUD EICH DWEUD" I OFALWYR CASTELL-NEDD PORT TALBOT

DYDD MERCHER, 3 HYDREF 2012 GWESTY TRAETH ABERAFAN

Gofynnwyd i'r rhai a oedd yn bresennol am eu sylwadau am y cwestiynau canlynol:

• Ydy diben y Strategaeth yn glir?
• Pethau yr hoffech eu gweld ond nid ydynt wedi'u cynnwys yn y ddogfen - beth sydd ar goll?
• A oes unrhyw beth yr hoffech ei ychwanegu at y pwyntiau gweithredu?

Sylwadau:

• Mae'r Strategaeth yn rhy gymhleth ac yn cynnwys gormod o jargon data technegol - mae gofalwyr am weld strategaeth syml sy'n amlygu'r ffordd ymlaen.
• Wedi cwblhau'r Strategaeth dylid creu fersiwn hawdd ei ddarllen.
• Mae hyfforddi staff yn bwysig.
• A oedd gofalwyr yn rhan o gynhyrchiad y pecyn e-hyfforddiant?
• Beth am ofalwyr sy'n staff; ydyn nhw wedi'u cynnwys yn y strategaeth?
• Pam na fydd y pwynt gweithredu sy'n ymwneud â Gofalwyr Staff yn cael ei weithredu tan yr ail flwyddyn? 
• Mae angen mynd i'r afael â hyn nawr. Mae angen diwygio'r pwyntiau gweithredu.
• Mynegwyd pryder am yr amser y bydd yn ei gymryd i roi'r Strategaeth ar waith. Faint o amser bydd yn ei gymryd i'w sefydlu? Faint o amser bydd cyrchu asesiadau gofalwyr yn ei gymryd?
• Byddai fformat haws yn bendant yn fuddiol.
• Datblygu pecyn gwybodaeth. Byddai'n well gan ofalwyr petai rhywun ar y safle i esbonio bet sydd ar gael. Dim amser i ddarllen y pecyn gwybodaeth.
• Mae angen i ofalwyr fod yn ymwybodol o ble y gallant gael cymorth - Canolfannau Gofalwyr, Gwasanaethau Gofalwyr, ymarferwyr cyffredinol, ysbytai etc.
• Gellir rhannu'r Strategaeth yn adrannau penodol e.e. plant, yr henoed, etc. gan ei gwneud hi'n haws i ofalwyr ei darllen. Gallent fynd yn syth at yr adran sy'n berthnasol iddynt.

Gallai gwirfoddolwyr egluro beth sydd ar gael ar safleoedd amrywiol.

• Mae angen i staff gofal iechyd fod yn ymwybodol o'u cyfrifoldeb i ofalwyr adeg rhyddhau'r claf o'r ysbyty, oherwydd gallai'r cyfrifoldeb gofalu fod wedi newid.
• Gellir darparu taflen wybodaeth hawdd ei darllen ar y pwynt hwn - mae angen dull cyfunol.
• Mae'n bwysig nodi nad yw pob gofalwr yr un fath - mae rhai pobl sy'n derbyn gofal yn mynd yn dost yn raddol ac eraill yn sydyn. Mae'n bwysig darparu gwybodaeth briodol.
• Mae hyfforddiant ar ba wybodaeth y mae ei hangen yn hanfodol.
• Llyfryn Hawdd ei Ddarllen gyda gwybodaeth cysylltiadau a manylion am sut y gall gwasanaethau helpu.
• Mae'n bwysig i'r awdurdod lleol dderbyn y sylwadau hefyd.
• Mae bywydau gofalwyr yn ddigon cymhleth, nid oes angen dryswch pellach.
• Problem gyda gwybodaeth yn newid ac angen diweddaru taflenni gwybodaeth.
• Ai cyfrifoldeb y Pencampwr Gofalwyr yw sicrhau bod yr wybodaeth wedi'i diweddaru? Mae'n bwysig nad yw rhifau ffôn yn newid. Mae angen bod gan Bencampwyr brofiad o fod yn ofalwr.
• Y dewis rhwyddaf yw cael cyswllt â pherson profiadol sy'n gallu darparu gwybodaeth yn hytrach na rhoi llyfrynnau/taflenni gwybodaeth.
• Mae hyfforddi staff yn fater mwy.
• Gellir defnyddio'r arian a werir ar daflenni gwybodaeth yn well yn y tymor hirach.
• Amlygodd Sesiwn Hyfforddiant yn y Ganolfan Ofalwyr yr wythnos diwethaf yr angen am un rhif ffôn cyswllt yn ogystal â hyfforddi staff.
• Byddai rhif ffôn 0800 ar gyfer pob Canolfan Ofalwyr yn fuddiol oherwydd ni fyddent yn newid.
• Ydych chi'n ofalwr os yw'r person sy'n derbyn gofal yn byw yn annibynnol?
• Dylai gwybodaeth fod ar gael mewn sawl iaith. Beth os ydynt yn ffonio? Cyswllt â'r Llinell Iaith.

Sylwadau post-its

• Dim lwfans gofalwyr ar ôl 65 oed.
• Mae cael un rhif ffôn yn bwysig.

Sesiwn - Blaenoriaethau

• Cyfrinachedd - os defnyddir gwirfoddolwyr i ddarparu gwasanaeth gwybodaeth, a fyddai'r un cymal cyfrinachedd yn gymwys iddynt â staff iechyd ac awdurdodau lleol?
• Cynhyrchu Llinell Gymorth Cwnsela Gofalwyr (fel Childline) lle gellir cael cefnogaeth a gwybodaeth drwy'r dydd bob dydd.
• Mae'n bwysig bod y Bwrdd Iechyd yn defnyddio'r digwyddiadau i ofalwyr i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y Strategaeth.
• Angen cyhoeddi gwybodaeth am y gwasanaeth galw heibio sydd ar gael mewn practisiau meddyg teulu/ysbytai yn fwy effeithiol.
• Cynnal sesiynau cymorthfeydd i ofalwyr yr un fath â'r rhai y mae AC/AS yn eu cynnal mewn lleoliadau cymunedol.
• Dyddiadur Gofalwyr - teclyn defnyddiol a allai gynnwys rhifau ffôn, manylion gwasanaethau, dyddiadau pwysig e.e. boreau coffi, sesiynau galw heibio etc. Ystyriwyd bod hwn yn syniad gwell na thaflen wybodaeth.
• Cyhoeddi dyddiadau sesiynau galw heibio i ofalwyr ar gefn presgripsiynau.

Angen defnyddio iaith wahanol os targedu gofalwyr yw'r bwriad, oherwydd mae llawer o bobl ddim yn gweld eu hunain fel gofalwyr. "Ydych chi'n gofalu am rywun? Os ydych, rydych chi'n ofalwr".

• Defnyddio grwpiau cymorth i dargedu gofalwyr.
• Targedu gwefannau penodol e.e. anableddau, Galw Iechyd Cymru etc. i ddarparu cyswllt â'r Strategaeth ar gyfer gofalwyr.
• Mae angen cynnwys pob math o gyfathrebu!
• Mae angen empathi a help ar ofalwyr, nid cydymdeimlad.

SESIWN DWEUD EICH DWEUD GOFALWYR PEN-Y-BONT AR OGWR

DYDD MERCHER, 3 HYDREF 2012 

CANOLFAN OFALWYR PEN-Y-BONT AR OGWR

Gofynnwyd i'r rhai a oedd yn bresennol am eu sylwadau am y cwestiynau canlynol:

• Ydy diben y Strategaeth yn glir?
• Pethau yr hoffech eu gweld ond nid ydynt wedi'u cynnwys yn y ddogfen - beth sydd ar goll?
• A oes unrhyw beth yr hoffech ei ychwanegu at y pwyntiau gweithredu?

Sylwadau a chwestiynau a dderbyniwyd:

• Beth mae'r ddyletswydd gyfreithiol yn y Mesur yn ei olygu mewn gwirionedd? A oes dannedd iddi? A yw'n golygu y gellid erlyn y Bwrdd Iechyd a'r Cyngor os nad ydynt yn cynhyrchu'r Strategaeth?

Nid yw cleifion yn cael y driniaeth gywir, ac mae hyn yn frwydr barhaol i ofalwyr.

Mae un o bob saith gofalwr yn gweithio i sefydliadau megis y Bwrdd Iechyd - rhaid ichi wneud mwy i adnabod gofalwyr yn y gweithle.

• Mae angen cynnwys gofalwyr mewn hyfforddiant i staff i egluro sut roeddent yn teimlo pan aeth pethau'n anghywir.
• Mae angen rhoi sylw penodol i ofalwyr ifanc, nid taflenni gwybodaeth a deunyddiau hawdd eu darllen yn unig. Mae angen iddynt deimlo'n gyfforddus i siarad a mynegi'u barn.
• Mae angen un pwynt cyswllt ar gyfer gwybodaeth a chyngor - nid y Ganolfan Ofalwyr yn unig.
• Mae trafnidiaeth yn broblem i ofalwyr o bob oedran - sut allant gyrraedd apwyntiad iechyd neu gyfarfod gyda'r gwasanaethau cymdeithasol os nad oes ganddynt gludiant? Mae hyn yn arbennig o bwysig wrth ystyried oriau ymweld ysbytai.
• Mae cyfrinachedd yn broblem fawr i ofalwyr iechyd meddwl - mae angen canllawiau clir.
• Rhaid rhoi pecyn hyfforddiant Carer Aware i seiciatryddion.
• Mae cynnwys y Strategaeth yn iawn, ond mae angen i'r cynllun gweithredu fod yn fwy blaenllaw - mae gofalwyr am weld gweithredu.
• Rwy'n teimlo y dylid gwneud mwy i amlygu'r cynllun gweithredu, nid y geiriau yn y Strategaeth - mae gofalwyr eisoes yn gwybod hynny, ond maent am weld beth y byddwch yn ei wneud.
• Mae cyngor ar fudd-daliadau yn broblem fawr i ofalwyr.
• Mae angen i feddygon teulu wirio gofalwyr.
• Mae agen i feddygon teulu wneud llawer mwy i adnabod gofalwyr a chynnig cymorth iddynt.
• Mae cyfathrebu rhwng ysgolion, meddygon teulu ac awdurdodau lleol yn bwysig.
• Mae angen i'r Strategaeth fod yn gliriach ynghylch beth y byddwch yn ei wneud i ofalwyr ifanc.

Mae diwygiadau lles yn her enfawr - nid ydym yn cael yr help sydd ei angen arnom.

Diffyg cyngor ar newidiadau i fudd-daliadau yn gyffredinol - mae angen i'r awdurdod lleol wneud mwy ym Mhen-y-bont ar Ogwr.

• Mae diffyg cyngor ar fudd-daliadau, cwnsela gofalwyr a hygyrchedd gwasanaethau seibiant - mae angen i'r Strategaeth osod sut y bydd y Cyngor yn darparu cyngor ar fudd-daliadau.
• Mae cael gafael ar weithwyr cymdeithasol yn hunllef - mae'r amser aros yn erchyll.
• Dylai gweithwyr cymdeithasol fod yn helpu cyn i argyfwng godi.
• Mae angen gwasanaethau atal - nid aros am argyfwng.
• Os yw'r gofalwr yn cydnabod ei hun felly, dylem oll ei drin fel gofalwr - problem fawr gyda meini prawf cymhwysedd awdurdodau lleol.

Prif Flaenoriaethau:

• Mae angen un pwynt cyswllt ar gyfer gwybodaeth.
• Angen gwybodaeth well am gyngor ar fudd-daliadau a diwygiadau lles.
• Peidiwch â disgwyl i'r Strategaeth ddatrys y problemau - rhowch wybodaeth well i ni!

SESIWN 'DWEUD EICH DWEUD' GOFALWYR ABERTAWE

DYDD MAWRTH 9 HYDREF 2012 

CANOLFAN OFALWYR ABERTAWE

Gofynnwyd i'r rhai a oedd yn bresennol am eu sylwadau am y cwestiynau canlynol:

Ydy diben y Strategaeth yn glir?

• Pethau yr hoffech eu gweld ond nid ydynt wedi'u cynnwys yn y ddogfen - beth sydd ar goll?
• A oes unrhyw beth yr hoffech ei ychwanegu at y pwyntiau gweithredu?

Sylwadau a chwestiynau:

• Mae'r Strategaeth yn glir ac yn gryno.
• Mae angen i'r ddogfen fod mor syml â phosib er mwyn i ofalwyr allu'i chodi a deall beth fydd yn cael ei wneud. Mae'r cynllun gweithredu yn dda.
• Mae angen adran yn y cynllun gweithredu ar gyfer gofal iechyd meddwl brys.
•  Nid yw bob amser yn amlwg bod gan y claf gyflwr iechyd meddwl - mae rhoi sylw i farn ac arsylwadau'r teulu yn hynod bwysig.
• Mae angen mwy o help ar feddygon teulu.
• Roeddwn i'n teimlo nad oedd y meddyg teulu yn deall fy sefyllfa ac nad oedd yn ymwybodol o rôl gofalwr.
• Un peth y mae'n rhaid iddo wella ar gyfer achosion difrifol yw'r Archeb Meddyginiaeth yn Ysbyty Cefn Coed, lle mae cleifion yn cael y dos cywir o gyffuriau er eu bod yn ei wrthod. Mae hyn yn bwysig i'r rheiny sy'n gwrthod cymryd meddyginiaeth o hyd.
• Problem gyda chyfrinachedd - mae angen i staff fod yn gwbl glir ynghylch pa wybodaeth y gallant ei rhannu ac i beidio â chuddio y tu ôl i'r broblem.
• Rhaid aros am ddwy flynedd ar gyfer seicotherapi.
• Mae gofalwyr iechyd meddwl yn cuddio'u problemau yn llwyr
• Nid oes digon o gyngor ar fudd-daliadau - dywedodd un ymgynghorydd wrth fy mab nad oedd yn torri ei hun ddigon i gael rhai taliadau penodol.
• Mae angen mwy o help arnom gyda budd-daliadau ac mae newidiadau ar ddod.
• Mae'r newidiadau i fudd-daliadau yn gwneud pethau'n anodd iawn i ofalwyr, gan orfod llenwi ffurflenni o hyd a brwydro i gael y cyngor iawn. Mae angen i'r Cyngor wneud mwy.
• Mae'n hynod bwysig bod Nyrs Seiciatrig Gymunedol yn dod i'r cartref cyn bod argyfwng. Mae angen cyngor ar ofalwyr am ymdopi â'u hanwylyd cyn bod argyfwng.
• Mae angen i ofalwyr fod yn rhan o'r hyfforddiant a roir i staff.
• Mae argyfwng yn hunllef i ofalwyr - nid yw'r heddlu'n ymateb yn ddigon cyflym ac ymddengys nad ydynt yn gweithio mewn partneriaeth ag iechyd a gofal cymdeithasol.
• Mae rhai staff yng Nghefn Coed yn cymryd yn ganiataol y gall y claf ddychwelyd adref wedi argyfwng a thriniaeth - weithiau nid yw hynny'n bosib oherwydd materion eraill yn y cartref.
• Mae terminoleg ac enwau cyffuriau yn ddryslyd - rwy'n cario rhestr o gwmpas gyda mi yn fy waled rhag ofn bod y seiciatrydd yn rhagnodi cyffur nad yw fy ngwraig wedi dygymod ag ef yn y gorffennol.
• Argyfyngau sy'n distrywio bywydau gofalwyr.
• Mae angen i ni gynllunio gofal ymlaen llaw er mwyn atal yr argyfwng rhag digwydd yn y lle cyntaf - mae angen blaenoriaethu'r cynllun gofal hwn.
• Gallai meddygon teulu helpu gyda chynllunio gofal cyn argyfwng.
• Byddai cynllun sy'n fy helpu i ymdopi â'm hanwylyd cyn argyfwng yn gymorth.