Adroddiad Ymgysylltu Cynllun Hawliau Dynol a Chydraddoldeb Strategol 2024-2028

Cafodd datblygiad ein Cynllun Hawliau Dynol a Chydraddoldeb Strategol 2024-2028 ei oruchwylio gan y Bwrdd Cydraddoldeb Strategol a Chenedlaethau'r Dyfodol.

Y broses ymgysylltu

Cafodd datblygiad ein Cynllun Hawliau Dynol a Chydraddoldeb Strategol 2024-28 ei oruchwylio gan y Bwrdd Cydraddoldeb Strategol a Chenedlaethau'r Dyfodol. Cadeirydd y Bwrdd yw Aelod y Cabinet dros Wasanaethau Diwylliannol a Chydraddoldeb ac mae'r aelodaeth hefyd yn cynnwys Aelod y Cabinet dros Les a'r Cynghorydd Hyrwyddo dros Amrywiaeth, yn ogystal ag amrywiaeth o swyddogion sydd â chyfrifoldeb i ddarparu cyngor mewn perthynas â chydraddoldeb ac amrywiaeth. Diben y Bwrdd yw darparu trosolwg strategol mewn perthynas â chyfrifoldebau'r Cyngor o dan Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus. Cyn datblygu Cynllun Hawliau Dynol a Chydraddoldeb Strategol 2024-28 cytunodd y Bwrdd ar yr egwyddorion canlynol i lywio'r broses:

Ymgysylltu cynnar ac agored - mewn perthynas â nodi materion cydraddoldeb a chamau posib (camau gweithredu).
Ymgysylltu cymesur ac adeiladu ar sgyrsiau blaenorol - gan ddefnyddio gwaith ymgynghori ac ymgysylltu blaenorol.
Gonestrwydd a thryloywder - mewn perthynas ag ymgysylltu, rhoi adborth i bobl a'r camau posib y gall y Cyngor eu cymryd.
Egwyddorion sy'n seiliedig ar dystiolaeth - dylai datblygiad amcanion cydraddoldeb strategol gael ei lywio gan ganlyniadau'r broses ymgysylltu cynnar a'r sylfaen dystiolaeth ehangach.
Sicrhau bod digon o arian ar gael - dylid cynnwys yr holl gamau (camau gweithredu) sy'n rhan o'r amcanion cydraddoldeb strategol dim ond os oes cyllideb i dalu amdanynt h.y. eu bod wedi'u cynnwys yng Nghynllun Corfforaethol y Cyngor ac yng Nghynllun Ariannol Tymor Canolig y Cyngor.
Monitro a gwerthuso - dylai pob amcan a cham cydraddoldeb strategol (camau gweithredu) gynnwys mesurau llwyddiant a DPA lle bo hynny'n bosib i fonitro cynnydd a gwerthuso canlyniadau.

Ymgysylltu

Dechreuodd y cam ymgysylltu cynnar ym mis Medi 2023 drwy ffurfio grŵp ymgysylltu CCS trawsadrannol mewnol. Daw aelodau'r grŵp o holl gyfarwyddiaethau a gwasanaethau'r Cyngor, gan gynnwys y Gwasanaethau Cymdeithasol, Addysg, Tai, Lleoedd a Mynediad at Wasanaethau. Diben y grŵp oedd hyrwyddo a chefnogi gweithgareddau ymgysylltu drwy:

nodi unrhyw ymgysylltu/ymgynghori diweddar a gynhaliwyd mewn perthynas â materion cydraddoldeb ac amrywiaeth;
nodi unrhyw grwpiau cydraddoldeb presennol, y pwynt cyswllt/hwylusydd arweiniol;
amlinellu unrhyw gyfarfodydd/ddigwyddiadau yn y dyfodol, lleoedd lle gall pobl nodi materion cydraddoldeb ac amrywiaeth;
cefnogi datblygu cynllun ymgysylltu;
cefnogi datblygu pecyn adnoddau, cwestiynau allweddol a/neu nodi unrhyw ddeunydd, proses neu adnoddau eraill a all helpu grwpiau i nodi materion cydraddoldeb allweddol;
nodi unrhyw fylchau mewn perthynas ag ymgynghori â grwpiau â nodweddion gwarchodedig ac awgrymu ffyrdd y gellir llenwi'r rhain;
adolygu'r wybodaeth a gafwyd o'r gwaith ymgysylltu er mwyn llywio'r amcanion cydraddoldeb drafft;
tynnu sylw at unrhyw risgiau a materion allweddol o ran ymgysylltu â'r Bwrdd Cydraddoldeb Strategol a Chenedlaethau'r Dyfodol ac wedyn i'r Tîm Rheoli Corfforaethol.

Ymgysylltu ac ymgynghori blaenorol

Nododd adolygiad ymgysylltu/ymgynghori diweddar a gynhaliwyd mewn perthynas â materion cydraddoldeb ac amrywiaeth nifer o gynhyrchion ymgysylltu ac ymgynghori diweddar allweddol y gellid eu defnyddio i lywio'r gwaith o ddatblygu'r cynllun a'r amcanion cydraddoldeb strategol:

Adroddiad Ymgysylltu Hawliau Dynol Abertawe (2022).
Adroddiad Ymgysylltu Cynllun Gweithredu Hawliau Dynol Abertawe (2023).
Cynllun Corfforaethol y Cyngor - canlyniadau ymgynghori (2023).
Cyllideb Refeniw'r Cyngor - canlyniadau ymgynghori (2023).
Arolwg Ymgysylltu Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Abertawe (2022): Asesiad o Les Lleol.
Abertawe Mwy Diogel: Diwrnodau Ymgysylltu â'r Gymuned (2022).
Gwrando ar Blant a Phobl Ifanc (2023).
Plant a Phobl Ifanc - Gwerthoedd a Rennir (2023), Diwrnod Rhuban Gwyn (2022) a Murluniau Cymunedol (2022).
Strategaeth Trechu Tlodi'r Cyngor.

Themâu a materion o ymgysylltu ac ymgynghori blaenorol
Ymgysylltu	Themâu a materion
Hawliau dynol Abertawe	Trechu Tlodi Plant a theuluoedd sy'n agored i niwed Mynd i'r afael â gwahaniaethu Cam-drin Domestig a Thrais Ymwybyddiaeth o Hawliau Dynol
Cynllun Corfforaethol y Cyngor 2023-28	Diogelu pobl rhag niwed Gwella addysg a sgiliau Trawsnewid ein heconomi a'n hisadeiledd Mynd i'r afael â thlodi a galluogi cymunedau Cyflawni ar Adfer Natur a Newid yn yr Hinsawdd Trawsnewid a Chadernid Ariannol
Cyllideb Refeniw'r Cyngor 2023-24	Darparu gwasanaethau mewn ffordd wahanol, yn hytrach na'u colli Gwasanaethau Cymdeithasol ac Addysg yn flaenoriaeth ar gyfer y dyfodol Gofalu am Bobl Hŷn ac Oedolion Anabl, Atgyweirio Strydoedd / Ffyrdd, Tai a Digartrefedd, Cadw Plant yn Ddiogel, Trechu Tlodi a Pharciau a Mannau Gwyrdd.
Asesiad o Les Lleol - Bwrdd	Lles cymdeithasol: (Iechyd meddwl, iechyd corfforol, trosedd a diogelwch) Lles economaidd: (cyfleoedd cyflogaeth da, incwm digonol, cyfleoedd dysgu) Lles amgylcheddol: (gwastraff ac ailgylchu, natur, ansawdd aer) Lles diwylliannol: (asedau diwylliannol gan gynnwys lleoedd / pobl, cyfranogiad cymunedol / gwirfoddoil a'r celfyddydau / treftadaeth
Amrywiol - Plant a Phobl Ifanc	Diogelwch a theimlo'n ddiogel yn ein cymuned Gwell chwaraeon, cydraddoldeb a chyfleusterau Iechyd meddwl Newid yn yr hinsawdd ac ymwybyddiaeth amgylcheddol Du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol - cydraddoldeb LHDTC+ Camddefnyddio sylweddau a fepio Ymwybyddiaeth o anableddau gweladwy a rhai nad ydynt yn weladwy a chydraddoldeb
Trechu Tlodi	Cynhwysiant digidol Cefnogaeth gymunedol Gwybodaeth, arweiniad a chyngor Stigma a gwahaniaethu Tlodi plant Mynd i'r afael â digartrefedd a'i atal Iechyd a Lles

Methodoleg

(i) Grwpiau

Mewn perthynas â nodi grwpiau cydraddoldeb presennol ac unrhyw gyfarfodydd/ddigwyddiadau yn y dyfodol, lleoedd lle gall pobl nodi materion cydraddoldeb ac amrywiaeth, nododd aelodau grŵp ymgysylltu'r Cynllun Hawliau Dynol a Chydraddoldeb Strategol gysylltiadau allweddol, grwpiau, a digwyddiadau/cyfarfodydd wedi'u cynllunio ar gyfer y dyfodol. Defnyddiwyd techneg samplu arall - lle gofynnwyd i'r cysylltiadau allweddol hyn nodi cyfranogwyr posib eraill.Arweiniodd y dechneg hon at recriwtio cyfranogwyr ychwanegol ym Mhrifysgol Abertawe, Iechyd Cyhoeddus Cymru a chynrychiolwyr y Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus.

Mae Tabl 1 isod yn dangos cyrhaeddiad y gwaith ymgysylltu cynnar gyda grwpiau o bobl â nodweddion gwarchodedig¹ (gan gynnwys 3 ystyriaeth ychwanegol sy'n berthnasol i Abertawe mewn perthynas â chydraddoldeb ac amrywiaeth):

¹Aseswyd mapio yn ôl nodweddion gwarchodedig a'r tair ystyriaeth ychwanegol ar gyfer Abertawe ar sail materion/camau gweithredu posib a grybwyllwyd gan y grŵp, yn hytrach na chyfansoddiad aelodau'r grŵp. Ni ddylid ystyried bod y grwpiau hyn yn gynrychioliadol o bob grŵp o bobl â nodweddion gwarchodedig, ond fel cipolwg ansoddol ar rai o'r materion a'r camau gweithredu posib.

Tabl 1: Cyrhaeddiad y gwaith ymgysylltu cynnar
Digwyddiad / sesiwn	Oedran	Anabledd	Ailbennu rhywedd	Beichiogrwydd a mamolaeth	Hil	Crefydd neu gred	Priodas / partneriaeth sifil	Rhyw	Cyfeiriadedd rhywiol	Dyletswydd economaidd	Y Gymraeg	Cenedlaethau'r dyfodol	Dinas hawliau dynol
Cynrychiolwyr rhyng-ffydd	•				•	•							•
Sesiwn ymgysylltu CCS x 2					•	•				•		•	•
Cwtsh Cydweithio x 2	•	•			•		•	•	•	•	•	•	•
Fforwm LHDT y Cyngor			•					•	•	•			•
Fforwm Rhieni / Gofalwyr		•										•
Cynghorwyr Hyrwyddo	•				•					•		•
Ceiswyr lloches a ffoaduriaid					•	•				•			•
Grŵp Cyswllt Anableddau		•
Cydlynwyr PDG	•	•						•		•
Darparwyr Gofal Cartref	•				•			•	•
Digwyddiad BGC / Gwasanaeth Tân	•									•			•
Diwrnod Hawliau Plant	•	•	•		•	•		•		•		•	•
Eiriolaeth eich Llais	•	•		•					•	•

(ii) Data ac offer gwybodaeth a 'chwestiynau allweddol'

Er mwyn llywio'r broses ymgysylltu gynnar, datblygodd grŵp ymgysylltu Cynllun Hawliau Dynol a Chydraddoldeb Strategol y Cyngor becyn adnoddau a chyflwyniad, gan gynnwys datblygu "cwestiynau allweddol" y gellid eu defnyddio i nodi materion a chamau gweithredu posib, gan ddefnyddio amrywiaeth o wahanol ddata a dulliau ac offer casglu gwybodaeth. Cytunwyd ar "gwestiynau allweddol" i sicrhau bod thema ymchwilio gydlynol ar draws y gwahanol fathau o offer a dulliau casglu data a gwybodaeth a ddefnyddiwyd.

Roedd y prif ddulliau ac offer casglu data a gwybodaeth fel a ganlyn:

grwpiau ffocws ar-lein ac wyneb yn wyneb gyda grwpiau/rhwydwaith cydraddoldeb presennol (gweler Tabl 1 uchod);
trafodaeth ag unigolion mewn digwyddiadau galw heibio fel y siop dan yr unto yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau Abertawe, Fforwm Rhieni Gofalwyr, Eiriolaeth Eich Llais a Diwrnod Hawliau Plant;
datblygu holiadur ymgysylltu cynnar ar-lein, a gynhelir ar wefan y Cyngor;
cynnwys cwestiynau penodol ar gydraddoldeb ac amrywiaeth yn arolwg i breswylwyr Cyngor Abertawe.

Gan ystyried yr egwyddorion y cytunwyd arnynt ar ddechrau'r broses ymgysylltu, datblygwyd dau gwestiwn penagored allweddol a chawsant eu defnyddio ar draws yr holl ddulliau casglu data a gwybodaeth at ddibenion ymgysylltu:

Beth rydych chi'n meddwl yw'r materion anghydraddoldeb mwyaf arwyddocaol sy'n effeithio ar bobl yn Abertawe?
Pa gamau y gall y Cyngor eu cymryd i fynd i'r afael â materion anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe?

Hyrwyddwyd cyfleoedd i gymryd rhan yn y broses ymgysylltu yn fewnol drwy ein sianeli cyfathrebu corfforaethol fel Staffnet, cylchlythyrau a Blog y Prif Weithredwr. Bu aelodau o grŵp ymgysylltu'r CCS hefyd yn hyrwyddo gwybodaeth am y gwaith ymgysylltu drwy eu cyfarwyddiaeth eu hunain a fforymau sy'n benodol i'r gwasanaeth a chylchlythyrau fel ein Fforwm Trechu Tlodi a dulliau cyfranogiad tenantiaid. Yn olaf, gwnaethom hefyd gynyddu ymwybyddiaeth o'r broses ymgysylltu â'n partneriaid fel Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Abertawe, Prifysgol Abertawe a Chyngor Gwasanaethau Gwirfoddol Abertawe a rannodd y dolenni i'n harolygon a chan amlinellu ffyrdd eraill o gymryd rhan yn y broses drwy ymuno â grŵp ffocws neu drwy fynd i gyfarfod/ddigwyddiad grŵp neu sesiwn galw heibio.

Canlyniadau ymgysylltu

Mae crynodeb o ganlyniadau'r arolwg i breswylwyr ar gael isod:

Crynodeb o ganfyddiadau allweddol arolwg i breswylwyr 2023
Themâu	Is-themâu
Gwahaniaethu (45%)	Anabledd - materion sy'n ymwneud â mynediad (e.e. adeiladau, yr amgylchedd adeiledig, parcio, trafnidiaeth, toiledau) diffyg cefnogaeth/gwasanaethau, ac eisiau mwy o gyfranogiad wrth wneud penderfyniadau. Hilliaeth - enghreifftiau o hiliaeth (o bobl ddu ac ethnig leiafrifol) a grwpiau eraill yn wynebu hiliaeth (e.e. di-Gymraeg), barn senoffobig a lleoliaeth. Gwahaniaethu ar sail oedran - pobl hŷn ac ifanc. Pobl hŷn - cyrchu gwasanaethau, cefnogaeth, unigrwydd ac unigedd. Pobl ifanc - tai, cyflogaeth a mynediad at gymorth iechyd meddwl. Homoffobia a thrawsffobia - nid yw troseddau casineb yn cael eu trin yn effeithiol ar ôl adrodd amdanynt ac mae digwyddiadau cymunedol yn cael eu hymyleiddio. Rhywiaeth / rhywedd - cyfleoedd cyflogaeth cyfyngedig, cyflog anghyfartal, hawliau merched, diogelwch a rhyddid rhag camdriniaeth ac aflonyddu. Iaith - rhagfarn tuag at y Gymraeg. Ieithoedd a fformatau eraill. Digidol - anawsterau o ran cyrchu a thalu am wasanaethau ar-lein.
Tlodi (21%)	Anallu i sicrhau incwm, adnoddau a mynediad digonol at wasanaethau. Tlodi - ysgogydd anghydraddoldeb sylweddol, ond hefyd yn ganlyniad i anghydraddoldeb. Anghydraddoldeb rhwng gwahanol gymunedau daearyddol - rhaniad incwm a chyfoeth.
Tai (13%)	Anhawster wrth gael mynediad at dai cymdeithasol fforddiadwy o ansawdd da. Sector rhentu preifat - drud ac o ansawdd gwael. Bylchau penodol o ran tai ar gyfer pobl ifanc. Canfyddiadau o annhegwch mewn perthynas â dyrannu tai cymdeithasol. Digartrefedd.
Cymunedau (13%)	Camddefnyddio sylweddau (cyffuriau ac alcohol) a throsedd (gan gynnwys ymddygiad gwrthgymdeithasol ac ofn troseddau). Diffyg gwasanaethau a chefnogaeth yn y gymuned. Anghydraddoldebau rhwng cymunedau daearyddol yn Abertawe.
Trafnidiaeth (9%)	Darpariaeth, hygyrchedd a fforddiadwyedd trafnidiaeth gyhoeddus - yn enwedig bysus. Effeithiau trafnidiaeth gyhoeddus - mynediad at gyflogaeth a gwasanaethau. Grwpiau sy'n agored i niwed i dlodi trafnidiaeth - yr henoed, pobl ifanc a phobl mewn tlodi.
Gwaith (9%)	Anhawster cael mynediad at swyddi o ansawdd da sy'n talu'n dda. Trafnidiaeth gyhoeddus, oedran, cyfrifoldebau gofalu (gan gynnwys gofal plant). Bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Canfyddiad bod rhai pobl sy'n gweithio yn waeth eu byd na phobl nad ydynt yn gweithio.
Iechyd (6%)	Anhawster wrth gyrchu rhai gwasanaethau/darpariaeth, rhestrau aros. Diffyg cefnogaeth ar gyfer iechyd meddwl.
Addysg (4%)	Effaith tlodi ar addysg a chanlyniadau hirdymor. Tlodi yn effeithio ar y gallu i gymryd rhan mewn addysg yn llawn. Cael mynediad at addysg gynhwysol. Niwroamrywiaeth
Gofal Cymdeithasol (3%)	Cael mynediad at ofal cymdeithasol a diffyg darpariaeth. Diffyg cefnogaeth i'r henoed, pobl ag anableddau a gofalwyr. Gwahaniaethau daearyddol o ran mynediad a chymorth canfyddedig
Digidol (2%)	Anawsterau sy'n ymwneud â chael mynediad at wasanaethau ar-lein - pobl hŷn a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol/anableddau.

Arolwg i breswylwyr

Yn holiadur i breswylwyr y cyngor, ymatebodd cyfanswm o 676 o bobl i gwestiwn a oedd yn gofyn i bobl nodi'r materion anghydraddoldeb mwyaf arwyddocaol yn Abertawe. O'r 676 o ymatebion, ni roddodd 31 ateb cadarnhaol, dywedodd 25 nad oeddent yn credu bod unrhyw faterion anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe ac roedd 6 arall yn ansicr. Felly cyfrifwyd y sylfaen ar gyfer dadansoddi fel 614.

Materion anghydraddoldeb mwyaf arwyddocaol yn Abertawe

Gofynnwyd dau gwestiwn penagored i ymatebwyr a dadansoddwyd atebion wedi hynny gan ddefnyddio ffrâm godio. Cafodd themâu cychwynnol eu drafftio ar sail themâu allweddol yn y sylfaen dystiolaeth ehangach ar gydraddoldeb ac amrywiaeth, gwaith ymgynghori blaenorol a nifer y cyfeiriadau yn yr holiadur. Cafodd pob ymateb ei godio yn ôl y thema(themâu) a grybwyllwyd. Cafodd ymatebion a oedd yn cynnwys mwy nag un thema eu codio yn ôl pob thema a grybwyllwyd. Felly rhoddwyd ymatebion a oedd yn cynnwys themâu lluosog i bob thema a grybwyllwyd. Mae canlyniadau'r hoiadur isod yn cyfeirio at nifer a chyfran yr amseroedd y crybwyllwyd y thema, yn hytrach na nifer a chyfran yr ymatebwyr yn unig.

Roedd y materion anghydraddoldeb sylweddol a nodwyd amlaf fel a ganlyn:

Gwahaniaethu, gan gynnwys canfyddiadau o degwch, urddas a pharch. Crybwyllwyd y mater hwn gan ychydig o dan hanner yr holl ymatebwyr (43% n=265). O'r ymatebwyr hynny a soniodd am y mater hwn, cyfeiriwyd at anghydraddoldeb mewn perthynas ag anabledd, hiliaeth, oedran, homoffobia, trawsffobia, rhywiaeth, rhywedd ac iaeth.

Soniodd bron i 1 o bob 4 o bobl (24% n=64) a soniodd am wahaniaethu fel mater anghydraddoldeb sylweddol, am y mater hwn mewn perthynas ag anabledd. Roedd ymatebwyr yn ystyried anabledd fel mater anghydraddoldeb sylweddol mewn perthynas ã materion mynediad, diffyg cefnogaeth / gwasanaethau a chyfranogiad wrth wneud penderfyniadau. O ran anabledd a materion mynediad, cyfeiriwyd sawl gwaith at anawsterau'n ymwneud â mynediad ffisegol i adeiladau a'r amgylchedd adeiledig, parcio a thrafnidiaeth:

O'r ymatebwyr hynny a soniodd am wahaniaethu, soniodd 15% (n=41) yn benodol am hiliaeth, fel anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe:

O'r ymatebwyr hynny a soniodd am wahaniaethu, soniodd 16% (n=42) yn benodol am oedran (pobl hŷn a phobl ifanc), fel mater anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe. O ran pobl hŷn, crybwyllwyd gwahaniaethu ar sail oed yn gyffredinol ac mewn perthynas ag anawsterau sy'n gysylltiedig â chael mynediad at wasanaethau, cymorth, unigrwydd ac arwahanrwydd.

O'r ymatebwyr hynny a soniodd am wahaniaethu, soniodd 4% (n=12) yn benodol am homoffobia fel mater anghydraddoldeb sylweddol. Rhoddwyd enghreifftiau mewn perthynas â throseddau casineb yr adroddwyd amdanynt nad oeddent yn cael eu trin yn effeithiol a digwyddiadau cymunedol sydd wedi'u gwthio i'r cyrion.

O'r ymatebwyr hynny a soniodd am wahaniaethu, soniodd 4% (n=12) yn benodol am ryw a rhywedd, fel mater anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe. Rhoddwyd enghreifftiau mewn perthynas â gwahaniaethau o ran cyflogaeth a dilyniant a chyflog. Cyfeiriodd un neu ddau o ymatebwyr hefyd at yr anghydraddoldeb a brofir gan fenywod mewn perthynas â rhyw fiolegol a rolau rhyw a luniwyd yn gymdeithasol.

Nododd nifer bach o ymatebwyr y Gymraeg fel anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe (n=8). Mewn rhai achosion, roedd yn anodd deall ym mha ffyrdd yr oedd y Gymraeg yn sbardun i anghydraddoldeb gan fod rhai ymatebwyr wedi ysgrifennu 'y Gymraeg' yn unig yn yr holiadur. Fodd bynnag, awgrymodd nifer bach o ymatebwyr fod y Gymraeg yn cael blaenoriaeth / tuedd dros y Saesneg.

Tlodi. Soniodd ychydig dros un rhan o bump (21% n=132 o ymatebwyr) a nododd broblem anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe, am dlodi mewn rhyw ffordd.

Nododd bron i 60% o'r ymatebwyr (n=78) fod termau cyffredinol tlodi yn brif ysgogydd anghydraddoldeb yn Abertawe.

Soniodd rhai ymatebwyr am dlodi fel anghydraddoldeb sylweddol o ran anallu i sicrhau incwm, adnoddau neu fynediad digonol at wasanaethau.

Soniodd ymatebwyr eraill am effaith tlodi fel ysgogydd anghydraddoldeb sylweddol a / neu dlodi fel canlyniad i faterion hirdymor eraill. Soniodd rhai ymatebwyr am dlodi o ran anghydraddoldeb rhwng gwahanol gymunedau yn Abertawe.

Tai. O'r ymatebwyr hynny a nododd broblem anghydraddoldeb sylweddol, soniodd 13% (n=82) am dai fel maes anghydraddoldeb. Awgrymodd mwyafrif yr ymatebwyr, sef 65% (n=54) a nododd dai fel mater anghydraddoldeb sylweddol fod anawsterau yn ymwneud â chael mynediad at dai cymdeithasol a fforddiadwyedd tai o ansawdd da yn y sector rhentu preifat.

Nododd rhai cyfranogwyr broblemau penodol gyda'r sector rhentu preifat a oedd yn cael ei ystyried yn ddrutach ac o ansawdd gwaeth na thai cymdeithasol.

Soniodd rhai ymatebwyr am fylchau penodol mewn tai ar gyfer pobl ifanc.

Roedd canfyddiad hefyd gan rai ymatebwyr fod rhai agweddau ar y polisi dyrannu tai cymdeithasol yn annheg.

Soniodd ychydig dros draean o'r ymatebwyr (38% n=31) a nododd dai fel materion anghydraddoldeb sylweddol am ddigartrefedd a chymorth cysylltiedig.

Cymunedau. Soniodd ychydig dros 10% o ymatebwyr a nododd broblem anghydraddoldeb sylweddol (13% n=79) am faterion cymunedol fel maes anghydraddoldeb. Roedd enghreifftiau'n cynnwys camddefnyddio sylweddau, troseddau a diogelwch cymunedol, diffyg gwasanaethau yn y gymuned ac anghydraddoldebau rhwng cymunedau penodol yn Abertawe.

Soniodd ymatebwyr fod y canfyddiadau o ddibyniaeth ar gyffuriau a chamddefnyddio alcohol weithiau'n amlygu ofn troseddau a theimlo'n anniogel.

Soniwyd hefyd am ddiffyg cefnogaeth a darpariaeth yn y gymuned. O'r ymatebwyr hynny a nododd faterion cymunedol fel mater anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe.

Trafnidiaeth. O'r ymatebwyr hynny a nododd broblem anghydraddoldeb sylweddol, soniodd 9% (n=57) am drafnidiaeth fel maes anghydraddoldeb. Awgrymodd tua dwy ran o dair o'r ymatebwyr, sef 66% (n=37) a ddywedodd fod trafnidiaeth yn broblem anghydraddoldebau sylweddol fod anawsterau'n ymwneud â darpariaeth, hygyrchedd a fforddiadwyedd trafnidiaeth gyhoeddus.

Nododd rhai ymatebwyr fod trafnidiaeth yn adnodd hanfodol o ran cael mynediad at gyflogaeth, gwasanaethau iechyd ac adnoddau eraill.

O'r ymatebwyr hynny a nododd fod trafnidiaeth yn broblem sylweddol o ran anghydraddoldeb, annigonolrwydd teithio ar fysus fel math o drafnidaeth gyhoeddus a grybwyllwyd amlaf gan y grŵp hwn.

Soniodd rhai ymatebwyr am grwpiau penodol o bobl fel yr henoed, pobl ifanc, pobl ag anableddau a phobl sy'n byw mewn tlodi fel rhai sy'n wynebu risg arbennig o effaith trafnidiaeth gyhoeddus wael.

Gwaith. Soniodd ychydig o dan 1 o bob 10 o ymatebwyr (9% n=55) am waith fel anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe. O'r ymatebwyr hyn, cyfeiriodd dros draean (36% n=20) o bobl a soniodd am waith fel anghydraddoldeb sylweddol at yr anhawster sy'n gysylltiedig â chael mynediad at waith o ansawdd da sy'n talu'n dda.

Un o'r prif rwystrau i gyflogaeth a grybwyllwyd gan nifer o ymatebwyr oedd trafnidiaeth. Roedd rhwystrau eraill i gyflogaeth a grybwyllwyd yn ymwneud ag oedran a chyfrifoldebau gofalu.

Soniodd cwpl o ymatebwyr hefyd am ganfyddiadau a oedd yn ymwneud â bwlch cyflog rhwng y rhywiau.

Roedd y thema olaf a nodwyd gan ymatebwyr a soniodd am waith fel anghydraddoldeb sylweddol yn Abertawe yn ymwneud â diffyg cymorth i bobl sy'n gweithio o gymharu â phobl nad ydynt yn gweithio.

Addysg. Nododd nifer bach o ymatebwyr (4% n=26) fod addysg yn fater anghydraddoldeb sylweddol. O'r ymatebwyr hynny a soniodd am addysg, soniodd sawl ymatebydd am anghydraddoldeb o ran y berthynas rhwng tlodi ac addysg a chanlyniadau hirdymor.

Soniodd un neu ddau o ymatebwyr am anghydraddoldeb mewn perthynas â gallu plant a phobl ifanc i gymryd rhan lawn mewn addysg. Roedd rhai ymatebwyr hefyd yn gweld anghydraddoldebau o ran darparu ar gyfer plant ag anghenion dysgu ychwanegol.

Gofal cymdeithasol. Nododd nifer bach o ymatebwyr (3% n=22) ofal cymdeithasol fel mater anghydraddoldeb sylweddol. O'r ymatebwyr hynny a soniodd am ofal cymdeithasol, soniodd mwyafrif yr ymatebwyr (86% n=19) am anghydraddoldeb mewn perthynas ag anawsterau sy'n gysylltiedig â chael mynediad at ofal cymdeithasol, neu ddiffyg cefnogaeth ganfyddedig:

O'r ymatebwyr hynny a soniodd am anhawster o ran cael mynediad at ofal cymdeithasol neu ddiffyg cefnogaeth ganfyddedig, crybwyllwyd grwpiau penodol gan gynnwys yr henoed a phobl ag anableddau.

Yn ogystal, soniodd rhai ymatebwyr am fwlch penodol o ran cymorth i ofalwyr.

Soniodd un neu ddau o ymatebwyr am fylchau daearyddol canfyddedig o ran mynediad at iechyd a gofal cymdeithasol.

Iechyd. Nododd nifer bach o ymatebwyr (6% n=36) hefyd fod iechyd yn fater anghydraddoldeb sylweddol. O'r ymatebwyr hynny a soniodd am iechyd fel anghyfartaledd sylweddol, soniodd sawl un am anawsterau yn ymwneud â chael mynediad at wasanaethau iechyd a / neu ddiffyg darpariaeth ganfyddedig.

O'r bobl hynny a soniodd am iechyd fel anghydraddoldeb sylweddol, soniodd nifer o ymatebwyr yn benodol am ddiffyg cymorth ar gyfer iechyd meddwl.

Digidol. Nododd nifer bach o ymatebwyr (2% n=10) sgiliau digidol fel mater anghydraddoldeb sylweddol. O'r ymatebwyr hynny a soniodd am sgiliau digidol fel anghydraddoldeb sylweddol, soniodd y mwyafrif am anawsterau a oedd yn ymwneud â chael mynediad at wasanaethau ar-lein - gan gynnwys pobl hŷn a phobl iau ag anghenion dysgu ychwanegol / anableddau.

Yn olaf, roedd meysydd eraill o anghydraddoldeb sylweddol a nodwyd yn Abertawe yn cynnwys mynediad i fannau gwyrdd a'r amgylchedd naturiol, isadeiledd y ddinas, parcio a chyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus.

Tystiolaeth: Canfyddiadau allweddol o: A yw Cymru'n decach? (2023)
Grwpiau	Canfyddiadau allweddol
Oedran, pobl hŷn	Cynyddodd cyfraddau tlodi ymhlith pobl 65-74 oed, gan gynnwys aelwydydd tlawd o ran tanwydd. Mae oedolion hŷn mewn mwy o berygl o allgáu digidol. Mae cyfradd cyflogaeth pobl dros 65 oed wedi codi, ond maent yn fwy tebygol o fod mewn cyflogaeth ansicr. Bwlch sylweddol mewn blynyddoedd o iechyd da - 16.9 mlynedd o wahaniaeth i fenywod a 13.4 mlynedd o wahaniaeth i ddynion yn y rhan fwyaf a'r ardaloedd lleiaf difreintiedig. Mae pobl hŷn dros 65 oed yn fwy tebygol o adrodd bod gwasanaethau gofal cymdeithasol a chymorth wedi eu helpu.
Oedran, plant a phobl ifanc	Mae nifer y plant sy'n derbyn gofal gan awdurdodau lleol yng Nghymru wedi cynyddu'n sylweddol. Mae 8,200 o ofalwyr ifanc yng Nghymru sy'n fwy tebygol o fyw mewn ardaloedd difreintiedig. Er bod cyfran y bobl ifanc NEET wedi gostwng, pobl ifanc 16 - 24 oed sydd â'r gyfradd uchaf o ddiweithdra. Mae lefelau tlodi yn parhau i fod yn uchel ymhlith plant a phobl ifanc. Mae'r pandemig wedi cael effaith negyddol ar iechyd meddwl - mae 24% yn nodi materion sylweddol. Mae nifer y plant 10-17 oed o Gymru yn y ddalfa wedi gostwng i'r nifer isaf a gofnodwyd erioed.
Hil	Gwahaniaethau rhwng cyrhaeddiad addysgol gwahanol grwpiau ethnig, y rhan fwyaf ar gyfer Teithwyr, Sipsiwn, Roma. Cyrhaeddiad uwch ymhlith lleiafrifoedd ethnig o'i gymharu â Gwyn Prydeinig. Roedd gweithwyr ethnig leiafrifol yn fwy tebygol o fod mewn cyflogaeth ansicr ac yn ennill llai. Pobl ethnig leiafrifol yn fwy tebygol o brofi digartrefedd a gorlenwi. Mae grwpiau ethnig lleiafrifol yng Nghymru yn fwy tebygol o adrodd am brofiadau o wahaniaethu a bwlio yn y gweithle. Mae tystiolaeth yn awgrymu bod gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol o grwpiau ethnig leiafrifol yn wynebu gwahaniaethu a rhagfarn. Mae nifer y troseddau a waethygwyd gan hiliaeth neu grefydd a gofnodwyd gan yr heddlu wedi cynyddu, fodd bynnag, mae cyfran y troseddau sy'n arwain at gyhuddiad wedi gostwng. Mae pobl ddu ac ethnig leiafrifol yn fwy tebygol o fod wedi profi ymosodiad rhywiol.
Anabledd	Mae'r bwlch cyrhaeddiad addysg ar lefel y cyfnod sylfaen rhwng plant anabl a phlant nad ydynt yn anabl wedi ehangu. Mae oedolion anabl yn llai tebygol o gael eu cyflogi nag oedolion nad ydynt yn anabl. Er bod bylchau cyflogaeth yn gwella, mae bylchau enillion yn gwaethygu. Mae pobl anabl wedi cael eu gorgynrychioli'n sylweddol mewn marwolaethau o ganlyniad i COVID-19. Mae cyfran y bobl anabl sy'n adrodd eu bod wedi profi cam-drin domestig tua thair gwaith yn fwy nag eraill. Mae pobl anabl hefyd yn llai tebygol o fod â hyder yn y system cyfiawnder troseddol.
Ailbennu rhywedd	Bylchau tystiolaeth sylweddol ar draws pob agwedd ar fywyd. Tystiolaeth bod y rhai sy'n nodi nad ydynt yn fachgen neu'n ferch yn dweud bod ganddynt iechyd meddwl gwaeth. Ar hyn o bryd mae amseroedd aros ar gyfer Gwasanaeth Rhywedd Cymru yn is na rhannau eraill o'r DU, ond mae'n uwch na thargedau LlC. Nid oes gan ddarparwyr iechyd a gofal cymdeithasol yr wybodaeth sydd ei hangen i ofalu amdanynt, yn enwedig wrth iddynt fynd yn hŷn. Mae pobl draws yng Nghymru yn ofni wynebu gwahaniaethu yn y gweithle a gallant guddio eu hunaniaeth yn y gwaith.
Rhyw (gan gynnwys statws priodasol, beichiogrwydd a mamolaeth)	Mae gan fwy o fenywod gymwysterau ôl-orfodol ar lefel 4 neu uwch, ond mae'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau'n parhau. Mae anghenion gofal plant a chyfrifoldebau gofalu yn parhau i fod yn rhwystr sylweddol mewn cyflogaeth ac addysg. Mae menywod yn dal i fod yn fwy tebygol o fod yn ofalwyr di-dâl. Mae cartrefi rhieni sengl yn fwyaf tebygol o fod mewn tlodi, mae bron i 90% o'r aelwydydd hyn yn cael eu harwain gan fenywod. Mae menywod yn fwy tebygol o adrodd bod ganddynt ganlyniadau iechyd meddwl gwaeth, eu bod yn byw gydag anabledd neu fod ganddynt salwch gydol oes. Mae menywod yn parhau i fod yn fwy tebygol o ddioddef cam-drin domestig na dynion.
Crefydd neu gred	Mae tystiolaeth gyfyngedig yng Nghymru yn canolbwyntio ar grefydd neu gred fel nodwedd warchodedig. Disgrifiodd llai na hanner poblogaeth Cymru eu hunain fel Cristnogion - 43.6%. Mae lleiafrifoedd crefyddol yn llai tebygol o gael eu cyflogi na'r rhai heb unrhyw gysylltiad crefyddol. Mae cyfraddau tlodi wedi cynyddu mewn cartrefi â phenteulu Cristnogol. Y dirywiad mwyaf mewn iechyd da a adroddwyd rhwng lleiafrifoedd crefyddol, o'i gymharu ag eraill.
Cyfeiriadedd rhywiol	Mae oedolion hoyw a lesbiaidd yn fwy tebygol o fod mewn cyflogaeth na gweithwyr heterorywiol. Mae gweithwyr heterorywiol yn fwy tebygol o weithio yn y diwydiannau adeiladu, gweithgynhyrchu, amaethyddiaeth, ynni a dŵr na grwpiau cyfeiriadedd rhywiol eraill. Mae pobl lesbiaidd, hoyw a deurywiol mewn perygl o brofi amrywiaeth o ymddygiadau gwahaniaethol neu fwlio tra yn y gwaith ac mewn addysg. Mae pobl lesbiaidd, hoyw a deurywiol mewn mwy o berygl o droseddau casineb oherwydd eu cyfeiriadedd rhywiol. Mae grwpiau lesbiaidd, hoyw a deurywiol yn profi iechyd corfforol a meddyliol gwaeth nag oedolion heterorywiol. Cyfeiriadedd rhywiol oedd yr ail ffactor ysgogol mwyaf ar gyfer troseddau casineb a gofnodwyd gan yr heddlu ac mae'n cynyddu.

Yn ogystal â chanfyddiadau allweddol ar gyfer grwpiau penodol o bobl â nodweddion gwarchodedig, nododd A yw Cymru'n Decach 2023? hefyd rai materion allweddol sy'n effeithio ar sawl grŵp a grynhoir isod:

mae tlodi yng Nghymru yn parhau i fod yn uchel yn barhaus;
mae bylchau mewn cyrhaeddiad addysg yn parhau (h.y. rhwng plant a phobl ifanc ag anableddau, y rhai sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a phlant a phobl ifanc sy'n sipsiwn, roma neu Deithwyr);
er bod cyfran y bobl sydd â rhai nodweddion gwarchodedig mewn cyflogaeth wedi cynyddu, mae bylchau o ran cyflog hefyd wedi cynyddu, gyda chyfran uwch o bobl â nodweddion gwarchodedig mewn cyflogaeth isel ac ansicr;
mae allgáu digidol yn parhau i fod yn gyson ar gyfer pobl hŷn, pobl anabl, y rhai mewn tlodi a phoblogaethau gwledig;
mae rhai pobl â nodweddion gwarchodedig yn fwy tebygol o roi gwybod am iechyd meddwl a salwch gwaeth nag eraill;
mae cyfrifoldebau gofal plant a gofalu yn parhau i fod yn rhwystr sylweddol i gydraddoldeb;
mae rhai grwpiau o bobl â nodweddion gwarchodedig yn fwy tebygol o fod mewn llety a / neu lety dros dro sy'n anaddas ar gyfer eu hanghenion;
bu cynnydd yn nifer yr achosion o droseddau casineb yr adroddwyd amdanynt (yn erbyn gwahanol grwpiau o bobl â nodweddion gwarchodedig), ond nid yw hyn wedi arwain at gynnydd cymharol yng nghyfran y troseddau sy'n arwain at gyhuddiad.

Addaswyd diwethaf ar 10 Hydref 2024