Gorthwr o'r 12fed Ganrif (Gorthwr y De)

Adeiladwyd Gorthwr y De yn y 12fed Ganrif o galchfaen a gloddiwyd yn lleol. Tŷ tŵr caerog syml ydoedd yn y dechrau ond ymhen amser daeth yn gadarnle canolog casgliad o adeiladau a gafodd eu hychwanegu a'u haddasu dros y ddwy ganrif nesaf.

Ymhlith y nodweddion amlycaf mae lle tân a adeiladwyd o galchfaen Pennant sy'n gwrthsefyll tân. Cafodd y ffenestri sy'n wynebu'r dwyrain eu blocio ar ôl adeiladu'r Capel.