Hanes Marchnad Abertawe

Ni chafodd y farchnad ddianc rhag y dinistr. Roedd y waliau allanol yno o hyd, ond fe ddinistriwyd y to a'r tu mewn yn llwyr, a'r strwythur haearn yn ddeilchion. Byddai'n rhaid ailadeiladu'r farchnad yn ogystal â'r rhan fwyaf o weddill y dref, ond gan ei fod yn dasg mor fawr i ailadeiladu'r dref ar ôl y Blitz, bu rhaid aros sawl blwyddyn cyn ailadeiladu'r farchnad.

Serch hynny, roedd angen parhau i ddarparu bwyd i bobl Abertawe yn y cyfnodau anodd hyn. Gweithredwyd er mwyn creu marchnad dros dro, ar loriau uchaf y garej fysiau yn Stryd Singleton. Ailosodwyd y stondinau marchnad ar Stryd Rhydychen yn Hydref 1941 lle yr arhosodd yn farchnad awyr agored trwy'r 1940au a'r 1950au. Roedd y safleoedd dros dro yn Whitewalls (safle'r siop Primark presennol) a rhwng Stryd Oren a Sgwâr Wassail (bellach yr ardal lle mae Canolfan Siopa'r Cwadrant).

Fel Ffenics modern o'r lludw, a bron 20 mlynedd ers colli'r behemoth o friciau coch, agorwyd ein marchnad bresennol ar 18 Mai 1961 am 11:30am gan y Maer, y Cynghorydd Sidney Jenkins YH, a Chadeirydd Pwyllgor yr Ystadau, yr Henadur Francis Charles Jones, a ddywedodd ei fod yn achlysur hanesyddol, "diwrnod o lwyddiant a balchder."

Wrth i'r drysau agor y bore hwnnw, cafodd y bobl a oedd yn cynrychioli pob safle cymdeithasol a wahoddwyd i'r digwyddiad eu difyrru gan fand pres. Er mwyn nodi'r achlysur, roedd masnachwyr G?yr yn bresennol mewn gwisg Gymreig lawn, a chyflwynodd yr hen fasnachwr Mrs Margaret Phillips o Lanmorlais (a oedd yn 84 oed ac yn masnachu o hyd) dusw o flodau i'r Faeres Mrs. S. C. Jenkins ar fore'r seremoni. Anerchodd yr Arglwydd Faer y dorf, ac ochr yn ochr â'r arweinwyr dinesig a'r swyddogion, cyflwynodd allwedd i Gadeirydd y Pwyllgor Ystadau a datgan bod y farchnad ar agor.

Adroddwyd geiriau'r Henadur Jones ar dudalen flaen Evening Post 18 Mai 1961: "...roedd y farchnad yn gyfraniad tuag at ailadeiladu'r dref. Roedd y Cyngor wedi cynllunio'r dref newydd: y farchnad a'r neuadd fawr lle roeddent wedi ymgynnull oedd ymdrech y Cyngor ei hun ac felly ymdrech trigolion Abertawe."

Ychwanegodd y Cynghorydd Percy Morris: "Rydym yn gobeithio y bydd yn cael ei werthfawrogi nid yn unig gan drigolion Abertawe, ond gan ein cymdogion o bell ac agos a'u bod yn cydnabod trwy'r farchnad, pa mor benderfynol oedd pobl Abertawe i ailadeiladu dinas deilwng o'r gorffennol ac un y byddwn ni'n falch ohoni yn y dyfodol."

Ar ddiwedd y seremoni dadorchuddiwyd plac coffa wrth fynedfa Stryd Rhydychen gan yr Henadur Jones. Roedd Marchnad Abertawe ar agor yn swyddogol!

Darllenwch fwy am y farchnad newydd ei hailadeiladu