Hanes Marchnad Abertawe

Wedi ei adeiladu o fframiau porthol bwaog dur a gwydr, mae'r to yn ymestyn dros 192 troedfedd ac mae'n llenwi'r adeilad â golau naturiol. Mae'n cynnwys gorchudd to alwminiwm ddwbl er mwyn rhwystro anwedd dŵr, ac mae'n cydbwyso'r tymheredd os yw'n rhewi neu'n grasboeth y tu allan. 

Bwriad cynllun y stondinau oedd arwain siopwyr o amgylch y farchnad, gan wneud y mwyaf o'r strwythur mawr agored er mwyn amgylchynu'r prynwyr â'r hyn y maent eu hangen. Mae gan y farchnad gofod llawr bylchog o 30,870 o droedfeddi sgwâr. Er mwyn ateb y broblem o gromlin y fframiau bwaog dur, mae'r to bwaog yn gorffwys ar strwythur concrit cryf a chyfnerth o slabiau a thrawstiau. Mae seiliau'r colofnau yn sefyll mewn sylfeini o goncrit parod sy'n cario'r llwyth i lawr i wely o raean solet tua 15 troedfedd o dan y ddaear. Roedd yr adeilad gwerth £1.25 miliwn yn cynrychioli gobaith yng nghyfnod datblygu nesaf Abertawe a hanes ei marchnad.

Mae'r farchnad yn enghraifft ardderchog o bensaernïaeth Brydeinig ar ôl y rhyfel a oedd yn debyg mewn trefi Prydeinig eraill a gafodd eu bomio'n wael yn ystod yr 1950au a'r 1960au. Mae'r llawr yn gyfuniad o gerrig granolithig a theils ceramig, wedi eu gosod mewn patrwm deniadol. Mae'r ychydig waliau wedi'u gorchuddio â theils a mosaig glas, gwyn a llwyd, ac maent yno o hyd.

Drwy gyfuno gofod a swyddogaeth, mae'r farchnad yn cysylltu'n dda ag ailddatblygiad canol tref Abertawe o'i chwmpas. Ar yr un pryd, roedd cyfres o siopau deulawr unffurf tebyg a gwesty yn cael eu hadeiladu, gan amgáu'r farchnad yn ei berimedr. Roedd blociau adeiladu canol tref Abertawe yn dechrau ymddangos. Roedd Abertawe fodern yn codi o'r Blitz. 

Cynlluniwyd rhodfeydd Ffordd y Brenin a Ffordd y Dywysoges yn ôl arddull bensaernïaeth y cyfnod ar ôl y rhyfel, ac yn ôl chwaeth bersonol, rydym naill ai'n eu caru neu'n eu casáu heddiw.

Stondinau yn masnachu ym 1961 (fel a welwyd ar ffilm y seremoni agoriadol): 

Peacock's Stores; Gordon Walters - Fruiterers. 
T. Williams; I. Jonah - Welsh Produce 
J. Glyn Williams; F E Moore; B. Mc Carthy; 
G. Allen; G.Fussell; Archie Gwyn 
Winnie Thomas; C J Morgan; W J Tucker 
John Upton; Tom Jones; L. Vaughan 
Billy Thomas - Family Butcher; Percy Watts.

Nid yw'r adeilad ei hun wedi newid llawer dros 50 mlynedd. Mae'r lampau crog yn dal yno ac maent yn goleuo'r gofod pan mae'n tywyllu tu allan. Mae'r cloc eiconig sy'n sefyll uwch ein pennau yn gweithio, ac mae'n ein helpu i ddal ein bysiau gartref.

Mwy o wybodaeth:

• Mae ffilm o seremoni agoriadol 1961 ar gael i'w wylio yn Archifau Gorllewin Morgannwg ochr yn ochr â nifer o gofnodion marchnad eraill. Dewch i ymweld â ni a darganfod mwy am hanes Marchnad Abertawe. 
• Hoffech chi ddarllen mwy am hanes marchnadoedd yn Abertawe? Mae llyfr ar gael gan Archifau Gorllewin Morgannwg.