Llwybr Treftadaeth Parc Llewelyn

Llwybr o oddeutu 1.8km / 1.2 filltir.

45 munud / 3,200 o gamau

Sylwer bod yr arwynebau'n anwastad ac ar i fyny mewn rhan mannau.

Trosolwg a hanes

Crëwyd Parc Llewelyn ym 1874 ar dir ffermio a roddwyd gan John Dillwyn Llewelyn i greu 'Parc i'r Bobl' yn dilyn cytundeb â William Thomas, un o arloeswyr y Mudiad Mannau Agored, o Faenordy Lan yn Nhreforys. Y bwriad oedd cynnig ffynhonnell hamdden i'w weithwyr yn y cwm diwydiannol islaw, yn y gobaith o ddarparu aer glanach i ymwelwyr oherwydd y lleoliad a'r uchder.

Dyma un o barciau cyhoeddus Fictoraidd mawr Abertawe a'r un cyntaf a phwysicaf ar ochr ddwyreiniol y ddinas. Crëwyd dyluniad cychwynnol y parc gan J. Shaw o J. & W. Shaw, meithrinwyr planhigion a chynllunwyr gerddi, Gower Road, Abertawe. Cafodd ei gynnwys, ochr yn ochr â dyluniadau arfaethedig eraill, mewn llyfr yn y gyfres Prize Essay. Roedd y dyluniad yn gymhleth ac nid ystyriodd y topograffi.

Agorwyd y parc yn swyddogol ar 3 Hydref 1878, mewn seremoni fawreddog. Mae'r prif briodoleddau'n cynnwys y lleiniau coed, sydd yno o hyd; y dramwyfa, a gafodd ei harwynebu gydag onn coch a choblau, sy'n weladwy o hyd mewn mannau; y llyn, na chafodd ei gwblhau ar y pryd ac sydd wedi diflannu erbyn hyn; a'r teras (llain griced yn ddiweddarach). Ar y teras tua dwyrain safle'r ffermdy roedd lawnt croquet, a oedd wedi diflannu erbyn 1897. Roedd ffynnon y fferm erbyn hynny'n ffynnon ddŵr.

Y tu mewn i'r brif fynedfa oddi ar Trewyddfa Terrace, mae tramwyfa sy'n arwain i'r gogledd tuag at lwybr y boneddigesau a'r safle gwaith. Ar ochr ddwyreiniol y brif dramwyfa y mae'r ganolfan gymunedol, adeilad modern ymarferol unllawr bach. Ar ymyl y dramwyfa ceir coed a chymysgedd o lwyni, rhai bytholwyrdd yn bennaf. Mae'r coed cymysg yn cynnwys bedw a masarn sy'n hŷn na'r parc. I ogledd a gorllewin safle'r fferm ceir gerddi addurniadol mewn ardal sydd mwy neu lai'n hirgrwn. Ceir hen ardd y ffermdy i'r gogledd, gydag argloddiau pridd yn ffinio â hi ar yr ochr ogleddol a'r ochr ddwyreiniol, a choed a llwyni wedi'u plannu'n anffurfiol yn yr ardal i'r gorllewin.

Un o brif briodoleddau tirwedd wreiddiol y parc oedd tramwyfa droellog sy'n dilyn y ffin ar bob ochr heblaw am y dwyrain, lle mae'n gyfochrog â hi ar dir uwch i'r gorllewin. Gellir dilyn y dramwyfa hon o hyd, er bod rhannau wedi'u gorchuddio â glaswellt bellach. Adwaenid rhan uchaf pen gogleddol y parc fel 'Pegwn y Gogledd'. Mae'r ardal hon yn cynnig golygfeydd panoramig hyfryd i'r dwyrain a'r de. Ar y gorwel deheuol ceir olion gwaith carreg tal Castell Morris, atyniad pwysig sy'n weladwy o rannau uwch eraill o'r parc. Mae Castell Morris ar gofrestr Cadw.

Mae'r rhan fwyaf o'r parc, i'r gorllewin o ardal chwarae'r plant ac ardal yr ardd, yn laswelltir eang. Mae'r ochr ogleddol ar ogwydd i'r de. Mae gweddill y parc ar ogwydd i'r gorllewin. Yn y canol ceir dwy ardal wastad. Roedd yr un uchaf, yn y gogledd, gynt yn faes criced.

Datblygwyd y parc ar raddfa fawr am yr eildro ar ddechrau'r 20fed ganrif. Crëwyd mynedfa newydd yng nghornel y gogledd-ddwyrain a chyflwynwyd rhwydwaith eilaidd o barciau. Cwblhawyd y llyn a chafwyd gwared ar y ffynnon wrth i'r dŵr gael ei ddargyfeirio drwy ddraeniau i'r llyn. Adeiladwyd porthdy newydd wrth y brif fynedfa rhwng 1914-16.

Mannau o Ddiddordeb yn y Parc

1. Ffermdy - Ffermdy Cnap Llwyd

Yr ardal hon oedd lleoliad y ffermdy. Fe'i dymchwelwyd yn y 1960au, ond mae wal wreiddiol y ffermdy yno o hyd.

2. Llwybr y Boneddigesau

Roedd John Dillwyn, botanegydd a ffotograffydd arloesol o Gymru, am ddefnyddio'r enw 'Parc y Foneddiges' er mwyn talu teyrnged i rôl ei wraig, Emma Thomasina, wrth ddylunio ac agor y parc, ond gwrthodwyd hyn.

Defnyddiwyd llwybr y boneddigesau'n ddiweddarach gan fenywod fel man cyfarfod.

3. Y Chwarel

Dyma safle hen chwarel (sydd wedi gordyfu erbyn hyn). Mae'n debyg bod y chwarel wedi darparu'r deunyddiau a oedd eu hangen i adnewyddu'r ffermdy, y tai allan a chyfleusterau gwaith carreg eraill yn y parc yn ogystal â Chastell Morris.

4. Y Llwybr Pinwydd (Ffordd Gerbydau)

Ar 22 Mehefin 1875 adroddodd papur newydd The Cambrian am y cynnydd a wnaed yn y parc. Roedd gwaith wedi dechrau ar ffordd gerbydau a oedd yn dilyn llwybr troellog drwy'r parc ac o amgylch y perimedr. Yn ddiweddarach cyfeiriwyd at ran o'r llwybr hwn fel y Llwybr Pinwydd. Yn hwyrach gorchuddiwyd y ffordd gerbydau cerrig crynion â lludw coch, ac mae wedi ei gorchuddio â glaswellt ers amser maith. Gallwch weld gweddillion o hyd mewn rhai mannau.

5. Y Berllan

Drwy gymorth cyllid gan Lywodraeth Cymru a Chyngor Abertawe, creodd Cyfeillion Parc Llewelyn berllan ffrwythau treftadaeth gymunedol yn ystod 2013, sy'n gymysgedd o afalau a gellyg. Mae gwaith trin a thocio gofalus wedi galluogi'r chwipiau i ffynnu heb lawer o golledion, ac maent eisoes yn dwyn ffrwyth. Dros y blynyddoedd diwethaf, gwnaed nifer o ychwanegiadau.

6. 'Pegwn y Gogledd'

Dyma bwynt uchaf y parc. Fe'i dangosir ar fap gwreiddiol y parc fel twmpath aneglur. Mae'n bosib y bwriadwyd iddo fod yn dŵr gwylio neu'n llwyfan uchel.

Mae'r ardal hon yn cynnig golygfeydd panoramig i'r dwyrain a'r de tuag at Gastell Morris, a ddefnyddiwyd wrth ddylunio Parc Llewelyn. Mae Pen y Fan a Gogledd Dyfnaint hefyd yn weladwy o'r pwynt hwn ar ddiwrnodau braf.

7. Llwybr y Coetir

I'r gorllewin, mae Llwybr y Coetir yn codi i'r dwyrain o Gwm Gelli a rhwng y nant ar y ffin a'r dramwyfa. Ceir cymysgedd o dderw digoes, ffawydd, masarn, bedw a rhododendronau.

8. Y Gwlyptir

Llenwyd y llyn gwreiddiol yn ystod y 1970au, ond daeth yn gors oherwydd ffynnon. Fe'i hadwaenid maes o law fel "Y Gwlyptir". Mae llwybr estyllod yn cael ei adeiladu i alluogi pobl i fwynhau'r ardal hon, sy'n denu llawer o rywogaethau o adar, brogaod, pryfed a mwy.

9. Coed y Jiwbilî

Roedd Coed y Jiwbilî yn becyn o goed ifanc a gyflenwyd am ddim gan Brosiect Coed y Jiwbilî Coed Cadw, a oedd yn meddu ar y weledigaeth o blannu chwe miliwn o goed i ddathlu Jiwbilî Ddiemwnt y Frenhines Elizabeth II. Plannwyd 420 o goed ifanc gan aelodau Grŵp Cyfeillion y Parc wedi'u cynorthwyo'n fedrus gan ddisgyblion tair ysgol leol, Ysgol Gyfun yr Esgob Vaughan, Ysgol Iau Brynhyfryd ac Ysgol Pen-y-Bryn. Roedd y pecyn yn cynnwys bedw arian, cerddin, derw, coed cyll, drain gwynion a drain duon. Cafodd un dderwen ifanc arbennig a gyflenwyd gan yr ystadau brenhinol ei phlannu ar ei phen ei hun mewn lleoliad ar wahân.

10. Y Tŷ Crwn

Agorwyd y tŷ crwn ym 1911 fel adeilad amlbwrpas. Dros y blynyddoedd mae hyn wedi cynnwys man storio offer ar gyfer y lawnt fowlio, cysgodfan â meinciau a chiosg lluniaeth. Mae un o'r coed a blannwyd i ddathlu Jiwbilî Ddiemwnt y Frenhines Elizabeth II yn 2012 gerllaw.

Castell Morris

Gallwch weld Castell Morris ger Gât 3. Adeiladwyd Castell Morris oddeutu 1770 gan John Morris. Roedd y castell yn cynnwys pedwar bloc tŵr o gwmpas beili canolog wedi'i amgáu gan adeiladau cyswllt. Roedd pedwar llawr ym mhob bloc a darparodd y cyfadeilad cyfan lety mewn fflatiau ar wahân i weithwyr a theuluoedd yr oedd Morris yn eu cyflogi. Dyma un o'r adeileddau cyntaf oll a godwyd i roi llety i weithwyr mewn fflatiau.

Mae'r adeiledd sy'n weddill yn cynnwys waliau terfyn dau o'r blociau tŵr, sy'n dal i sefyll ar eu huchder gwreiddiol ac sydd wedi cadw llawer o'u priodoleddau. Mae'r heneb o bwys cenedlaethol oherwydd ei photensial i wella ein gwybodaeth am dechnegau adeiladu a threfniadaeth aneddiadau.

Nid yw'r castell yn hygyrch ar hyn o bryd (2024).

Map o'r Llwybr Treftadaeth

(cliciwch ar y map i weld fersiwn fwy)

Sut i gyrraedd yno

Côd Post: SA6 8PB

Beicio: Mae gan Abertawe nifer o lwybrau teithio llesol: Beicio

Bws: Mae gwasanaeth rhif 54 o ganol dinas Abertawe'n stopio ger prif fynedfa'r parc.

Car: Ewch allan o ganol y ddinas tuag at Landŵr a'r A4067. Ar y cylchfan ar ôl mynd heibio i Stadiwm Swansea.com, dilynwch yr ail allanfa i Cwm Level Road a pharhewch i'r ail droad ar y dde, sef Trewyddfa Road. Parhewch ar Trewyddfa Road, gan ddefnyddio'r ail droad ar y chwith.

Cyfleusterau: Mae amrywiaeth o siopau a mannau bwyta ar gael yn nhref gyfagos Treforys: Siopwch yn Lleol, Siopwch yn Nhreforys

Rhagor o wybodaeth

Mae Parc Llewelyn yn un o'r tirweddau,y parcau a'r gerddi o ddiddordeb hanesydol arbennig yng Nghymru sydd ar gofrestr Cadw.

Cael cyfeiriadau Gweld ar Google Maps

Digwyddiadau yn Llwybr Treftadaeth Parc Llewelyn on Dydd Mercher 11 Rhagfyr

Dim rhagor ar gael

Dyddiad blaenorolDim enghreifftiau o hyn

Dyddiad nesafDim enghreifftiau o hyn